Atari 400/800

Δημοσιεύτηκε στο: RETRO PLANET ΝΟ 12 "Sumertimes blues" - Ιούνιος 2016.

"Καλώς ορίσατε, στην κομβική, για τα "κομπιουτερικά" δεδομένα, δεκαετία του '70, την εποχή που η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας θα φέρει κοσμοϊστορικές αλλαγές! Λίγο το "παραισθησιογόνο" - ψυχεδελικό - ροκ υπόβαθρο της περασμένης δεκαετίας, λίγο η διαχρονική αγάπη των νέων για τις ηλεκτρονικές συσκευές, θα ωθήσουν την ιστορία μας, ώστε να ξεκλειδώσει το επόμενο tech-level της. Ο τρόπος που θα γίνει αυτό, είναι ανέλπιστα θεαματικός! Απερίγραπτου "μυστηρίου" συσκευές, θα δραπετεύσουν επιτέλους από τη φαντασία κάποιων, και θα προσφέρουν στη ζωή μας, μια εμπειρία που σπάνια έχει βιώσει άλλη γενιά. Το μικρό μέγεθος  της "νέας φουρνιάς" υπολογιστών, θα επιτρέψει  τη μετάβασή τους, από τα computer rooms, στα σπίτια μας, ενώ, παρομοίως, τα τεράστια σε όγκο arcades games, θα ακολουθήσουν αντίστοιχη πορεία.  Το μόνο ερώτημα  που απομένει να απαντηθεί, είναι το ποιος θα ενώσει τις δυο φιλοσοφίες, σε ένα επιτυχημένο προϊόν, και θα κατακτήσει αυτή τη νέα αγορά!"

Η Cromemco Dazzler (βασισμένη στο S-100 bus του  Altair 8800) κυκλοφόρησε το 1976, 

και ίσως, είναι η πρώτη, έγχρωμη, κάρτα γραφικών, για ευρεία εμπορική χρήση. 

Στην αρχή υπήρχε το σκότος, έπειτα γεννήθηκε το χρώμα!

Είναι γεγονός, ότι στην αρχή, λίγοι ήξεραν σε τι χρησιμεύει ένας υπολογιστής. Τα πρώτα μηχανήματα, με τα υποτυπώδη πληκτρολόγια, και τα ακαταλαβίστικα outputs, έμοιαζαν εχθρικά προς το χρήστη. Τα πράγματα θα αλλάξουν ριζικά, όταν  η εμφάνιση του Apple II, θα σηματοδοτήσει  την ομαλή μετάβαση από τα computer kits των "τρελαμένων ερασιτεχνών", στο επόμενο βήμα, αυτό του personal computing. Ο Η/Υ, ήταν τώρα πολύ φιλικότερος, ολοκληρωμένος,  βιομηχανοποιημένος, και το κυριότερο... έγχρωμος! Αν και η υπόθεση του χρώματος, έδειχνε να έχει αρχίσει, τουλάχιστον από το 1976, με προσπάθειες όπως η κονσόλα  Fairchild Channel F,  ή της έγχρωμης κάρτας για το Altair 8800,  Cromemco Dazzler, ο Apple II θεωρείται το πρώτο personal computer, που έδωσε στον κόσμο χρώμα! Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, το δημιούργημα του Steve Wozniak θα γίνει συνώνυμο της computer κουλτούρας μιας ολόκληρης γενιάς, προκαλώντας έναν οργασμό παραγωγικότητας και ανταγωνισμού στον κλάδο. Σύντομα, θα καταλάβουν όλοι, ότι ο υπολογιστής, εκτός από εργαλείο, μπορεί να αποτελέσει και μια πρώτης τάξεως (έγχρωμη) παιχνιδομηχανή!

Atari-Warner, στο δρόμο για τη "Microsoft"του gaming!

Λίγο, πριν τη γέννηση  του Apple II,  η Atari προσπαθεί να κάνει τη μετάβαση, από τα arcade games στο οικιακό παιχνίδι, αλλά οι διατάξεις αυτού του τύπου, εξαιτίας του υψηλού κόστους και του μακρού χρόνου ανάπτυξης, δημιουργούν προβληματισμό.

Τελικά αποφασίζεται, να φτιαχτεί μια πλατφόρμα, που την περισσότερη δουλειά θα την κάνει το software, θα παίζει πολλά παιχνίδια, και  το κόστος των  ROMs θα το επωμίζεται ο πελάτης. Η λύση θα δοθεί από ένα think tank της Atari,  την CYAN Team, που θα σχεδιάσει την πρώτη Atari κονσόλα με  C.P.U και cartridges, το Atari VCS.

Κυρίες και κύριοι, το Atari VCS, ή αλλιώς, το πρώτο Atari computer. Τα home

 micros της Atari inc, θα βασιστούν πάνω του, ώστε να αποκτήσουν υπόσταση. 

Η συγκυρία ευνοεί κάτι τέτοιο, όταν μια εταιρία, η MOS, κυκλοφορεί μια έκδοση CPU χαμηλού κόστους (MOS  6502), γκρεμίζοντας την αγορά των επεξεργαστών, πυροδοτώντας  ουσιαστικά την εποχή των home computers. Η MOS πέρα από αυτό, είχε και τη διορατικότητα να δώσει τα δικαιώματα του επεξεργαστή και  σε τρίτες εταιρίες, προσφέροντας έτσι, εναλλακτικές επιλογές στην προμήθεια τους, εμπνέοντας στην αγορά αίσθηση ασφάλειας. Πολλοί θα θυμούνται άλλωστε, το (κακό) παράδειγμα της Texas instruments, που  "κατάφερε" να αφανίσει εν μία νυκτί το σύνολο σχεδόν της βιομηχανίας calculators,  που βασίζονταν αποκλειστικά στο chipset της, όταν αποφάσισε να μπει η ίδια στην αγορά τους!

Jay Miner, μια από τις πιο εμβληματικές παρουσίες της ιστορίας των  personal computers.

 Το όνομα του συνδιάστηκε με "χορταστικά" micros που έσφυζαν από χρώμα! 

Nolan Bushnell, ανήσυχο πνεύμα, οδήγησε την Atari με επιτυχία για αρκετό καιρό.  

Μια, λοιπόν από τις (τρίτες) εταιρίες που κατασκεύαζαν τότε τον 6502, ήταν και η Synertek, στην οποία εργαζόταν ο γνωστός σε εμάς Jay Miner! Αφού η Atari "έκλεισε" την προμήθεια των CPU από τη Synertek,  ζήτησε και από τον Miner να συνεργαστεί για τη δημιουργία του chipset της νέας κονσόλας της. Τα πάντα έδειχναν έτοιμα, άλλα η Atari του  Nolan Bushnell ήταν πολύ μικρή για ένα  τέτοιο εγχείρημα! Η λύση δόθηκε με τη πώληση (1977) της εταιρίας στη Warner ( ενώ οι κακές γλώσσες λένε ότι ο Bushnell επίσπευσε το διαζύγιό του από τη πρώτη του σύζυγο, ώστε να μην έχει μπλεξίματα με τα δικαιώματα της νέας εταιρίας και ανέλαβε τη θέση του Προέδρου!). Η Atari, για πρώτη φορά στην ιστορία της, διαθέτει κολοσσιαία κεφάλαια, και είναι έτοιμη να κυριαρχήσει.

Αλλαγή δόγματος! Atari vs Trinity: η "αντεπίθεση" των Atari 8bit computers.

Η Τρομερή "Trinity"! Όποιος ονειρεύονταν να κυριαρχήσει στο computing,, έπρεπε, 

να περάσει πρώτα, μέσα από αυτές τις "συμπληγάδες".

Και ενώ όλα μοιάζουν ιδανικά, στην πραγματικότητα η Atari έχει μάλλον αργήσει! Ήδη από το προηγούμενο έτος (1976), η Fairchild Semiconductor, κυκλοφορεί τη δική της έγχρωμη (8 χρώματα) ROM cartridge based κονσόλα (δεύτερης γενιάς). Το Atari VCS  θα βγει τελικά στην αγορά  το 1977, φορώντας μια CPU MOS 6507 (περικομμένη έκδοση του 6502), καθώς και το περίφημο TIA chipset  (10.000 transistors), συνεισφορά της ομάδος Miner. Το TIA προσφέρει αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά, και  το κυριότερο, έχει 128 χρώματα! Παρόλο που το λανσάρισμα του VCS ήταν δυναμικό, ατυχώς οι πωλήσεις του δεν ήταν οι αναμενόμενες. Αυτό θα προκαλέσει προστριβές μεταξύ του Bushnell και της Warner, που στο μεταξύ είχε επενδύσει 100 εκατομμύρια δολάρια για την έρευνα  και το σχεδιασμό της κονσόλας. Τα προβλήματα στη συνεργασία των δυο πλευρών, θα οδηγήσουν τον Bushnell ουσιαστικά σε απόλυση. Ο Nolan Bushnell θα φύγει από την Atari, πριν δει το VCS του, να γίνεται "νούμερο ένα" στην αγορά! Η Atari τον αντικαθιστά με τον Ray Kassar (υπέρμαχο του computer προσανατολισμού της εταιρίας), ενώ δημιουργείται ανεξάρτητο τμήμα home computers. Ο επόμενος στόχος είναι να φτιαχτεί γρήγορα ένας  home υπολογιστής, που θα ανταγωνιστεί την περιβόητη "Trinity" (τριάδα), που απαρτίζεται από τους Apple II, Commodore PΕΤ 2001 και TRS-80 model I που μονοπωλούν την αγορά. Το chipset που προοριζόταν για το VCS, της επόμενης γενιάς, θα δοθεί ως "δώρο" στο Home Computer Division, και τα νέα micros.

Atari 400/800: Τα πολύχρωμα home computers.

Έτσι, το 1979, η Atari θα παρουσιάσει, τη δική της  πρόταση στο computing,  με τα Atari 400 στα $549 δολάρια (Candy) και Atari 800 στα $999 δολάρια (Colleen), που φορούσαν τον MOS 6502B, χρονισμένο στα 1,77MHz. Τα κωδικά ονόματα, λέγεται ότι ανήκαν σε "προικισμένες" υπαλλήλους της εταιρίας, οι οποίες, χωρίς να το ξέρουν, ενέπνευσαν την ομάδα σχεδιασμού!

Ο Atari 800 επιδεικνύει τα κρυμμένα cartridges ports του ! Η στιβαρότητα του μηχανήματος ήταν παροιμιώδης!  

Ο Αtari 800 (το high end σύστημα της σειράς), διέθετε ποιοτικό πληκτρολόγιο γραφομηχανής, έξοδο composite monitor, υποδοχή RF (TV) και δύο cartridge slots. Η μνήμη του μηχανήματος ήταν αρχικά 8K RAM (επεκτάσιμη στα 48K), αλλά μέχρι το τέλος της κυκλοφορίας  του, το μηχάνημα κυκλοφόρησε με το φουλ της μνήμης του, 48K. Η εξωτερική του εμφάνιση, παρέπεμπε, μάλλον, σε κάποια  συσκευή Telex ή ηλεκτρική γραφομηχανή! Μη σας  ξεγελάει όμως το υψηλό προφίλ σχεδιασμού του, καθώς ήταν αναγκαία οικονομία, ώστε το computer να μπορεί να είναι επεκτάσιμο! Έτσι, το σύστημα διέθετε τέσσερα εσωτερικά φατνία, εύκολης πρόσβασης, από το χρήστη, που δέχονταν (RAM και ROM) κάρτες επέκτασης!  O Αtari 400 από την άλλη,  ήταν μια περικομμένη έκδοση, με 4Κ RAM (αργότερα κυκλοφόρησε με 16K), είχε  πληκτρολόγιο μεμβράνης,  ενώ έδινε σύνδεση μόνο σε τηλεόραση. Διέθετε ένα cartridge slot, ενώ είχε  λιγότερα εσωτερικά φατνία επέκτασης (δύο), που ήταν αρκετά δύσκολο να φτάσει κανείς, χωρίς τη βοήθεια του service!

Ενδεικτικός πίνακας των Graphics modes. Μη σας ξεγελά όμως αυτό, καθώς η ευελιξία του Chipset, επιτρέπει τη δημιουργία επιπλέον - ενδιάμεσων modes, διαφόρων αναλύσεων και χρωμάτων! 

Αμφότεροι οι δυο micros, έκαναν χρήση ενός ειδικού σειριακού interface-πρωτοκόλλου (SIO), που επέτρεπε την daisy chained (σε σειρά) σύνδεση πολλών περιφερικών ταυτόχρονα! Το SIO,  ήταν μια πατέντα του Joe Decuir (θα τον δούμε στο μέλλον ανάμεσα στους κατασκευαστές της Amiga), ενώ θεωρείται και πρόγονος του μετέπειτα USB (που επίσης ο Decuir δούλεψε). Ελλείψει στάνταρ σειριακής και παράλληλης θύρας, ο Atari "απαιτούσε" την αγορά ενός έξτρα interface, ώστε να μπορεί να συνδεθεί με στάνταρ περιφερειακά τρίτων κατασκευαστών. Και τα δύο μοντέλα διέθεταν τέσσερις υποδοχές για χειριστήρια - καινοτομία που δεν έχουμε συναντήσει ξανά σε computer! Μια υπερβολική (ακόμα και για τα δεδομένα της εποχής) κατά των ηλεκτρομαγνητικών παρεμβολών, μεταλλική θωράκιση,  προσέφερε  έξτρα κόστος, θερμότητα, χωροταξικό πρόβλημα και "αλεξίσφαιρη" προστασία!

Atari 800 μέσα στη μεταλλική "σαρκοφάγο" του! 

Πέρα όμως από αυτά, η πιο θεαματική καινοτομία των A8 ήταν το περιβόητο chipset τους, που ουσιαστικά τα έχριζε ως τα πρώτα micros που διέθεταν ανεξάρτητους επεξεργαστές για τα γραφικά! Με τη βοήθεια του  CTIA (εξέλιξη του παλαιού ΤΙΑ των πρώτων VCS),  μπορούσε να χειριστεί χρώμα, hardware sprites και collision detection, ενώ απεικόνιζε 128 χρώματα! Για να ενισχύσει τη λειτουργία του, η ομάδα Miner πρόσθεσε ένα  chip-επεξεργαστή, με  DMA πρόσβαση, που ονομαζόταν ANTIC! Το ANTIC συμπλήρωνε το "παιχνιδάδικο" CΤΙΑ, προσφέροντας  έξτρα στήριξη, καθώς και character graphics, ώστε το σύστημα να ομοιάζει, (εκτός από κονσόλα) και με κανονικό υπολογιστή.  Σε αντίθεση με τους PET και TRS-80 που είχαν ένα μόνο mode γραφικών, ή τον Apple ΙΙ που είχε τρία, το θαυμαστό αυτό chipset έδινε στο μηχάνημα  μια πληθώρα graphics modes! Στα τελευταία μοντέλα το CTIA αντικαταστάθηκε από το αρτιότερο GTIA, που προσέφερε ακόμα τρία modes γραφικών, καθώς και παλέτα 256 χρωμάτων! Ο έξυπνος προγραμματισμός αυτών των ολοκληρωμένων, έδινε  τη δυνατότητα δημιουργίας έξτρα ψευδό-modes, με μικτές αναλύσεις οθόνης, overscan καταστάσεων, εμφάνιση περισσότερων χρωμάτων, ή  και την ταυτόχρονη παρουσίαση ολόκληρης της  παλέτας 256 χρωμάτων!

Παλέτα 256 χρωμάτων (GTIA) δε συναντούσε κανείς (τότε), κάθε μέρα (εδώ που τα λέμε, ούτε και αργότερα)!

Στο τομέα του ήχου ο POKEY  έδινε  τέσσερα square-form κανάλια ήχου, ενώ είχε την ευελιξία να "γυρίσει" σε  δύο  μόνο κανάλια των 16bit!  Ο χαρακτηριστικά σκληρός ήχος του, τον καθιστά λίγο "δύσκολο" στη δημιουργία μουσικής, αλλά ιδανικό για ηχητικά εφέ! Ένα έξυπνο τρικ χρήσης του εσωτερικού ηχείου, μπορούσε να δώσει και  ένα πέμπτο ψευδοκανάλι, στους ανήσυχους της σύνθεσης!

Μια ματιά στη πλακέτα του μηχανήματος (Atari 800). Οι παρατηρητικοί θα δούνε ότι απουσιάζει η CPU και τα chips γραφικών! 

 Ε, λοιπόν, αυτά είναι τοποθετημένα στη main Card, και κουμπώνουν στο πρώτο expansion slot. Θαυμάσιο ε;

Μια "ασυνήθιστη" πρακτική συναντάμε στα  motherboards των Atari 400 και 800,  καθώς είχαν την ιδιαιτερότητα να δέχονται τη  μνήμη, το λειτουργικό, τη CPU και το chipset, σε κάρτες (!). Η δυνατότητα αυτή υιοθετήθηκε πιθανόν ως πρόβλεψη για μελλοντικά updates, δείχνοντας ότι οι σχεδιαστές είχαν μεγάλες προσδοκίες για το δημιούργημά τους!

Στη φωτογραφία μπορείτε να διακρίνετε, και εσείς, με τον καλύτερο τρόπο, την "αρθρωτή" κατασκευή των πρώτων Atari computers.Η πλακέτα χωρίζεται σε ξεχωριστά - διακριτά- τμήματα, ενώ τα πάντα, έρχονται και  προσαρμόζονται  σε αυτήν ως κάρτες! Είχαν, άραγε, οι κατασκευαστές όνειρα για "εύκολα", μελλοντικά updates;  

Η γλώσσα BASIC των Atari 400 και 800 δεν βρίσκονταν στη ROM, αλλά έρχονταν σε cartridge, και ήταν μια τυπική "αρχαϊκή" έκδοση, στα πρότυπα των πρώτων Microsoft διαλέκτων, χωρίς να είναι κάτι το ιδιαίτερο (θύμιζε μάλιστα αρκετά αυτήν του Commodore 64). Παρόλα αυτά, άριστα  παίρνει ο (γαλάζιος) ευέλικτος fullscreen editor, που σε συνδυασμό με τα ειδικά πλήκτρα χειρισμού, του keyboard,  καθιστούσε τον Atari ιδανικό για επεξεργασία κειμένων! Τα Atari computers χρησιμοποιούσαν ένα δικό τους character set 128 χαρακτήρων, γνωστό ως ATASCII.

Το σετ χαρακτήρων που έφεραν τα Atari computer "ATASCII" (δλδ. ATARI-ASCII).

Ως προς τη χρήση disk drive, το μηχάνημα έπρεπε να διαθέτει τουλάχιστον 16Κ RAM (προφανώς για να μπορεί να τρέξει τη δισκέτα  με το DOS), ενώ η 5 ¼" δισκέτα είχε χωρητικότητα 88Κ. Στο μέλλον οι χωρητικότητες και οι ταχύτητες θα βελτιώνονταν, αλλά το σίγουρο ήταν, πως τα drives του Atari είχαν κατώτερες επιδόσεις από αυτά του Apple II.

Atari Multimedia!

Μια σχετικά άγνωστη καινοτομία των Ataris,  συναντάται στο "ευτελέστερο" μέσο αποθήκευσης, που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς! Το αργής μεταφοράς (600 bits/sec) κασετόφωνο, με το χαρακτηριστικό ήχο φόρτωσης, που παραπέμπει μάλλον σε ανάδυση U-boat (ή στο βομβαρδισμό του Pearl Harbor!), ελεγχόταν μέσω software, και διέθετε εκ κατασκευής δυο κανάλια, που μετέφεραν ανεξάρτητα τα δεδομένα και τον ήχο! Τι σήμαινε πρακτικά αυτό;  Ότι το κασετόφωνο μπορούσε να αναπαράξει κανονική ομιλία, ή μουσική, ενώ ταυτόχρονα φόρτωνε  δεδομένα (dual track), εγκαινιάζοντας έτσι τα multimedia στη δεκαετία του '70 (!), και το κυριότερο, πολύ πριν τα (ξανα)ανακαλύψουν κάποιοι άλλοι! Δεκάδες εκπαιδευτικοί  τίτλοι, έκαναν χρήση της dual track τεχνολογίας,, αφήνοντας πίσω τους, έτη φωτός, οτιδήποτε αξίωνε να αποκαλείται "εκπαιδευτικό software". Παραμύθια, με εντυπωσιακές αφηγήσεις, μαθήματα γεωγραφίας, εκμάθηση BASIC κλπ, έδειχναν και ακούγονταν πολύ εντυπωσιακά!  Πολύ καλή δουλειά επίσης σε αυτόν τον τομέα έκανε (στη μετέπειτα σειρά XL) και η εδώ ελληνική αντιπροσωπία, που μεταγλώττισε στα ελληνικά, πλήθος dual track τίτλων!

Η χρήση της τεχνολογίας Dual Track έκανε το Atari Software να απέχει έτη φωτός από οτιδήποτε άλλο έχετε δει στο παρελθόν! Εδώ βλέπετε (και ακούτε) εκμάθηση BASIC, με δάσκαλο τον Atari. Δεν είναι καθόλου τυχαία, η κλίση πολλών Atari users προς τον προγραμματισμό. Είναι λυπηρό που δε σώζεται η δική μου, ελληνική έκδοση, ώστε να την ακούσετε στη γλώσσα μας!

"Βιόρυθμοι" στον Atari!  Τα multimedia σε όλο τους το μεγαλείο, από ένα 8bit micro, κάπου στο τέλος των 70΄s! Η χρήση της τεχνολογίας Dual Track φαντάζει ακόμη και σήμερα εξωπραγματική!

Το πρώτο κασετόφωνο των Atari 8bit computers.

Τέλος, να πούμε ότι το αρχικό κασετόφωνο δεν διέθετε δεύτερη SIO υποδοχή, και συνεπώς βρισκόταν πάντα στο τέλος της SIO αλυσίδας!

Συνοπτικό γράφημα, της πορείας εξέλιξης, των Atari 8bit computers

Atari 8bits computers, απολογισμός.

Από το 1979 έως το 1985, λέγεται ότι  πωλήθηκαν περίπου δύο εκατομμύρια Atari computers! Αν σε αυτό τον αριθμό  προστεθούν και άλλα δύο εκατομμύρια πού εκτιμάται ότι  πωλήθηκαν μέχρι το 1991, έχουμε σίγουρα την εικόνα μιας επιτυχημένης σειράς, αλλά όχι και της επιτυχίας! Τα Atari micros, αν και σε κάποιους τομείς ήταν σημαντικά πιο προηγμένα του ανταγωνισμού, τελικά δεν κατάφεραν να επικρατήσουν στην αγορά!

To Yoomp είναι ένα από τα games ¨καινούριας κοπής" που τράβηξαν τη προσοχή της κοινότητας. Στον τεχνικό τομέα έχει γίνει απίστευτη δουλειά, ενώ για τα μάτια του ερίζουν και άλλες πλατφόρμες. Υποστηρίζει ακόμα και διπλό Pokey (stereo) 

Το crownland (mario clone) δείχνει πραγματικά απίθανο. 

Παρατηρείστε τις χρυσές αποχρώσεις του λογοτύπου!  Έχετε δει στο παρελθόν κάτι τέτοιο; Χρυσές υφές αυτής της ποιότητας θα δούμε αργότερα στα MSX2, Atari ST και Amiga! Για ιστορικούς λόγους  θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι το χρυσό χρώμα, υπάρχει και αναφέρεται στις 16 βασικές αποχρώσεις του Atari. 

Αρκετά παράπονα ακούστηκαν, επίσης, κατά καιρούς, ότι η Atari δεν έδινε εύκολα τα τεχνικά στοιχεία του hardware σε τρίτους προγραμματιστές,, αγκιστρωμένη στο δόγμα που ήθελε τις εταιρίες  να ονειρεύονται την αποκλειστική εκμετάλλευση του  hardware και  του software. Αυτό το γεγονός, ίσως να ώθησε και πολλούς κατασκευαστές προγραμμάτων, αργά ή γρήγορα, να της γυρίσουν την πλάτη! Η μικρή επίσης διάδοση του του Η/Υ πέρα από τα σύνορα της Αμερικάνικης Ηπείρου,  στέρησε από το μηχάνημα (κυρίως στα μέσα της δεκαετίας του '80), την πολύτιμη υποστήριξη, των πολύ ταλαντούχων Ευρωπαίων προγραμματιστών, που οδήγησαν στην "έκρηξη" τα ευρωπαϊκής αποδοχής αντίστοιχα home micros!  

Ένα σχετικά ασυνήθιστο χαρακτηριστικό των Atari 8bit computers, ήταν το ενσωματωμένο στη ROM, Self Test! Μια σειρά διαγνωστικών προγραμμάτων έλεγχε τα τσιπ μνήμης, τον ήχο και το πληκτρολόγιο! 

Αν και παιχνίδια όπως τα:  Star Riders, The Eidolon, Rescue on Fractalus, Dropzone, Trailblazer, Moon Patrol, Attack of the Mutant Camels αλλά και μεταγενέστερες προσπάθειες όπως τα Crownland, Space Harrier και Yoοmp, έδειξαν με τον καλύτερο τρόπο τι μπορούσε να κάνει το μηχάνημα, εντούτοις δεν μπόρεσαν να αλλάξουν την σκληρή πραγματικότητα, των πολλών low budget παραγωγών και των μετρίων τίτλων που βίωνε το μηχάνημα...

Από την άλλη είχαμε μια  Warner η οποία, παρά τον αρχικό ενθουσιασμό και το χρήμα που ξόδεψε προς πάσα κατεύθυνση, τελικά, στη πορεία, φάνηκε να απογοητεύεται, σαν να μην πίστεψε ποτέ αληθινά στο δημιούργημά της. Μια σειρά από προηγμένα πρωτότυπα  που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, αλλά και η φυγή του Jay Miner, καταδεικνύουν με τον πιο επίσημο τρόπο, ότι η εταιρία είχε απολέσει πια το όραμα της!

Ο Atari 1200 XL ήταν ένα εντυπωσιακό μηχάνημα που απέτυχε λόγω της εσπευσμένης κυκλοφορίας του! Σήμερα, παραμένουν αρκετοί από αυτούς "ενεργοί" σε λειτουργική κατάσταση, φορώντας κυρίως τις bug free ROM's των μεταγενέστερων XL's..  

O Atari XL ήταν η ομαλή μετάβαση, από τα ογκώδη "προϊστορικά" cases των Atari 400/800 στη σικάτη αισθητική των 80's. Αν και στο hardware έγιναν κάποιες μικρές αλλαγές σε σχέση με τα A800, η ουσία παρέμεινε η ίδια! 

Ένα όραμα που υπονομεύτηκε στο βωμό του δοκιμασμένου "αναμασήματος" της ίδιας (φθηνότερης στο πέρασμα των χρόνων) τεχνολογίας, που οδήγησε σε βεβιασμένες κινήσεις,  οικονομικότερες υλοποιήσεις, λάθη και αναδιπλώσεις! Ενδεικτική ήταν και η περίπτωση του αντικαταστάτη της σειράς 400/800, Atari 1200 XL, που εξ' αιτίας της μειωμένης επεκτασιμότητας, των bugs και της ασυμβατότητας, πέτυχε να αδειάσει το stock όλων των παλαιών Atari 800, που είχαν εναπομείνει στα καταστήματα, πριν αποσυρθεί με τη σειρά του από την αγορά!

Με τον ερχομό της παλαιάς Commodore και των Tramiels, τα Atari απέκτησαν νέο case δια χειρός Ira  velinsky, ώστε να μοιάζουν περισσότερο με το νέο μυστικό όπλο που άκουγε στο όνομα Atari ST. Στο hardware έγιναν επίσης κάποιες αλλαγές, που αποσκοπούσαν περισσότερο στη μείωση του κόστους κατασκευής. Ακολουθώντας τη τάση της εποχής, ο Atari απέκτησε 128Κ μνήμης και ονομάστηκε 130XE. 

Η γερασμένη πια τεχνολογία είχε αρχίσει να χάνει τη λάμψη της, ενώ ρίχθηκε αλύπητα και χωρίς κανένα  σεβασμό να αντιμετωπίσει ακόμα και μεγαθήρια -computers, επόμενης γενιάς, όπως ο Commodore 64, κάτι που επέφερε ουσιαστικά και τους τίτλους τέλους!

Τίτλοι τέλους για τα μικρά Atari! Ξεχασμένα και από το θεό, με γερασμένη  τεχνολογία, έμελλε να κλείσουν  τη καριέρα τους άδοξα, ως... κονσόλα! Η πρώτη  κονσόλα που μεταμορφώθηκε σε computer, ακολούθησε τελικά αντίστροφη πορεία, και κατέληξε, τελικά (σαν φάρσα),  πάλι μέσα σε ένα case κονσόλας (χωρίς μάλιστα τη παραμικρή εξέλιξη από τότε).  Βγάζετε νόημα; OXI.  Atari XEGS.

O Jay Miner, το 1982 θα φύγει από την Atari (μαζί με κάποιους συναδέλφους του), και θα σχεδιάσει ένα νέο  υπολογιστή, που ακούει στο όνομα Amiga 1000.

Μια σειρά από περίεργες συμπτώσεις και ομοιότητες, μας δείχνουν ότι, Atari και Amiga, μοιράζονται, ως ένα σημείο, κάποιον βαθμό συγγένειας! Έτσι, παρατηρούμε ότι, αν πολλαπλασιαστεί η ταχύτητα του επεξεργαστή  του Atari επί τέσσερα, προκύπτει ακριβώς η ταχύτητα χρονισμού της Amiga (NTSC)! Και τα δύο συστήματα δέχονταν μέχρι τέσσερα disk drives (Ο Atari ST, φανταστείτε δεχόταν μόνο δύο!), ενώ διέθεταν αμφότεροι τέσσερα κανάλια ήχου! Ο αριθμός 1000 του πρώτου Amiga μοντέλου, φαίνεται να είναι ως  λογική και φυσική συνέχεια, ο διάδοχος του Atari 800! Ο χειρισμός των hardware sprites, ακολουθεί και στους δύο την ίδια φιλοσοφία (ενώ διαφέρει σημαντικά από αυτή του Commodore 64!). Και τα δύο μηχανήματα είχαν overscan modes, καθώς και τις μεγαλύτερες χρωματικές παλέτες της εποχής τους, με δυνατότητα προβολής, του συνόλου των χρωμάτων τους ταυτόχρονα! Οι ANTIC display lists των Atari, φαίνεται να βρίσκουν τη hardware εφαρμογή τους στον Agnus, και ιδιαίτερα στις Copper lists της Amiga...

Juggler animation, στον Atari! Βρε ποιον μου θυμίζεις; 

Ως τελική σύνοψη, θα πούμε  ότι η Atari, ήταν ιστορικά η πρώτη εταιρία που τόλμησε να φτιάξει computers βασισμένους σε hardware παιχνιδομηχανής, επηρεάζοντας τη νοοτροπία της computer industry, που θα σπεύσει στο μέλλον  να μιμηθεί το παράδειγμα της! Τα 8bit Atari computers, θα μείνουν στη θύμησή μας, ως υπέροχα μηχανήματα, μιας άλλης εποχής, που φτιάχτηκαν από μηχανικούς, όχι με βάση τις ανάγκες τις αγοράς, αλλά  με γνώμονα το τι computer θα ήθελαν να είχαν οι ίδιοι!

Atari ST: The Mac Killer!

 Δημοσιεύτηκε στο RETRO PLANET ΝΟ 11 "JACKINTOSH" - Μάρτιος 2016.

Όσο και αν είσαστε εξοικειωμένοι με τραγικές ιστορίες και σενάρια καταστροφής, δε γίνεται να μην νιώσετε ένα δέος αν αναλογιστείτε τι συνέβη στο κάποτε "αγαπημένο παιδί" της Silicon Valley, την Atari! H άλλοτε ακμάζουσα εταιρία, με την ανάπτυξη-ρεκόρ στην ιστορία των αμερικάνικων επιχειρήσεων, ο κολοσσός των 10.000 εργαζόμενων και των 70 κτιρίων (μόνο στη Silicon Valley), κατάντησε μετά την τελευταία εκκαθάριση να διαθέτει με το ζόρι 200 εργαζόμενους, ένα κτίριο στα κεντρικά και μια γραμμή παραγωγής στην Ταϊβάν! Τίποτα πια δε θύμιζε το ένδοξο παρελθόν! Οι άστοχες ενέργειες του management, αλλά και η τραγική χρονική συγκυρία, οδήγησαν την εταιρία στην πτώση-ρεκόρ, εμφανίζοντας $425.000.000 ζημία το δεύτερο τρίμηνο του 1984! Η πώληση ενός μέρους της κρίνεται κάτι παραπάνω από επιτακτική και θα οδηγήσει με τη σειρά της σε ένα νέο στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί. Απέναντι στο αρνητικό ρεκόρ, αντιπαρατάσσεται το ένστικτο και η δοκιμασμένη μεθοδολογία ενός ανθρώπου, που είναι υπεύθυνος για τον πιο επιτυχημένο υπολογιστή που έγινε ποτέ (Commodore 64). Η "Νέα Atari" είναι εδώ, ή, αν προτιμάτε, η παλαιά Commodore επέστρεψε ξανά, για να σας δώσει όπως πάντα, το καλύτερο προϊόν στο χαμηλότερο κόστος!

Για να τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, όλα άρχισαν εκείνη την "καταραμένη" Παρασκευή και 13, τον Ιανουάριο του 1984, όταν μετά από ένα επεισοδιακό meeting με τον μεγαλύτερο χρηματοδότη του Irving Gould, ο Jack Tramiel έφυγε από τα γραφεία της Commodore και απλά δεν ξαναγύρισε! Τα "προεόρτια" βέβαια, είχαν αρχίσει μερικές ημέρες πριν, όταν κατά τη διάρκεια μιας (κατά τα άλλα επιτυχημένης) CES, οι δυο άνδρες φαίνεται ότι τα "τσούγκρισαν" άγρια, με τις φωνές τους να ακούγονται μέχρι έξω και τον Tramiel να φεύγει όλο νεύρα, "σανιδώνοντας" το sport αυτοκίνητο του στο parking!

Τέσσερις μήνες αργότερα θα επιστρέψει ξανά στις μπίζνες με μια νέα εταιρία (Tramel Technology Ltd) και σκοπό την κατασκευή ενός micro που θα ανήκει τεχνολογικά στην επόμενη γενιά. Με νέο σχήμα και πλαισιωμένος επιτελικά από πρώην συνεργάτες της Commodore, αρχίζει να αναζητά χρηματοδότες καθώς και ένα νέο χώρο για να στεγάσει την επιχείρησή του. Σύντομα, σε ένα ενοικιασμένο συγκρότημα διαμερισμάτων, κάπου στο Sunnyvale, εντοπίζονται και οι πρώτες αναφορές για αυτό που αργότερα θα ονομαστεί Atari ST.

Στο μεταξύ, την ίδια εποχή στο στρατόπεδο της Warner - Atari,  τα πράγματα ήταν πολύ μαύρα! O νέος CEO James Morgan, που ήρθε στην εταιρία από το Σεπτέμβριο του '83 με πολλές περγαμηνές από την γνωστή καπνοβιομηχανία Philip Morris, δεν κατάφερε να συμμαζέψει τα πράγματα! Απέλυσε το μισό προσωπικό, πάγωσε projects, έκανε αναδιαρθρώσεις στην παραγωγή, αλλά η Atari ήταν ακόμα νεκρή! Οι μουρμούρες περί ανικανότητας άρχισαν να δίνουν και να παίρνουν, ενώ ψίθυροι ακούγονταν περί επικείμενης πώλησης των εναπομεινάντων assets της Atari σε κάποιον ισχυρό αγοραστή, όπως ήταν η Philips! Τελικά, και προς μεγάλη έκπληξη όλων, τον Ιούλιο του 1984 ανακοινώθηκε η αγορά της από την "Tramel Technology Limited" του πρώην πρόεδρου της Commodore Jack Tramiel, που είδε να του ανοίγονται ενδιαφέρουσες προοπτικές με την απόκτησή της.

Αν και οικονομικά εύρωστος (είχε στο πορτοφόλι του μετοχές της Commodore αξίας $100.000.000), ο Jack δε διέθετε τα αναγκαία κεφάλαια για ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα. Ωστόσο, η Warner που ήθελε να ξεφορτωθεί πάση θυσία την "καυτή πατάτα", έκανε τα πάντα ώστε να τον βοηθήσει και να τον διευκολύνει! Έτσι, η συμφωνία έκλεισε με τη Warner να μην παίρνει καθόλου μετρητά, δανείζοντας ουσιαστικά τον Tramiel ώστε να αγοράσει την εταιρία με τα μελλοντικά του κέρδη! Απέκτησε έτσι το μεγαλύτερο πακέτο μετοχών έναντι $240.000.000, που θα εξοφλούσε σταδιακά μέσω μακροπρόθεσμων γραμματίων. Η Warner από την άλλη, κράτησε για τον εαυτό της το 32%, με προσφερόμενη μελλοντική option, να αποκτήσει η νέα Atari συν 1.000.000 ακόμη μετοχές της Warner σε τιμή μετοχής 22$.

Την ίδια κιόλας ημέρα που υπογράφηκε το σύμφωνο των τριακοσίων (και βάλε) σελίδων, ο Tramiel έφτασε (με τη Rolls-Royce του αυτή τη φορά) στα κεντρικά της νέας του εταιρίας, και καταλαμβάνοντας μαζί με τους γιους του το γραφείο του -βραχύβιου όπως αποδείχθηκε - James Morgan, ανέλαβε και τυπικά τα ηνία της επιχείρησης. Η Warner από την άλλη, αναγνωρίζοντας τις "εξαιρετικές επιδόσεις" του James Morgan στο θέμα της εξυγίανσης, τον άφησε κυριολεκτικά στο έλεος των Tramiels, που τον απέλυσαν πριν προλάβει καλά-καλά να καταλάβει το πότε η εταιρία άλλαξε χέρια! O Tramiel άρχισε και αυτός με τη σειρά του τις εκκαθαρίσεις και τις εξυγιάνσεις, απολύοντας ξανά το πλεονάζον προσωπικό (περίπου τα δυο τρίτα), βάζοντας για μια ακόμη φορά την εταιρία σε μια σκληρή φάση εξυγίανσης!

Μια από τις πρώτες φωτογραφίες του Jack Tramiel στο τιμόνι της νέας του εταιρίας. Μπορείτε να διακρίνετε το μεταβατικό λογότυπο “The New Atari” που αργότερα εγκαταλείφθηκε για το “Atari corporation”.

Κρατώντας στην δούλεψή του μόνο όσους διέθεταν την τεχνογνωσία που θα του ήταν χρήσιμη για τη δημιουργία του νέου του υπολογιστή, ο Tramiel άρχισε να πουλάει σχεδόν ό,τι μπορούσε να πουληθεί (minicomputers VAX, μηχανήματα, εξοπλισμό που βρήκε στις αποθήκες, μέχρι και τα άδεια γραφεία των απολυμένων), να συγχωνεύει ό,τι μπορούσε να συγχωνευτεί, και να παγώνει όλα τα "περιττά" projects. Αφού άντλησε τον κάθε διαθέσιμο πόρο, από κάθε γωνιά της επιχείρησης, τελικά κατάφερε να βρει το "ζεστό" χρήμα που είχε τόσο είχε ανάγκη για να εκκινήσει την εταιρία. .

Εννέα ημέρες μετά την ιστορική εξαγορά, στις 11 Ιουλίου του 1984, η Tramel Technology Ltd καταθέτει και επίσημα τροποποίηση των άρθρων του καταστατικού, για την αλλαγή της ονομασίας σε "Atari Corporation". Οι μήνες που ακολούθησαν απεδείχθησαν ένας μικρός Γολγοθάς, με την νέα Atari  να ανακαλύπτει συνεχείς εκπλήξεις στους ισολογισμούς της Warner, χρέη να εμφανίζονται από το πουθενά και προμηθευτές να αρνούνται να τηρήσουν προηγούμενες συμφωνίες με το νέο καθεστώς! Με πολλούς ελιγμούς, σκληρή δουλειά και προπάντων με μια Warner που ήταν πάντα εκεί πρόθυμη για να συζητήσει, από μια μικρή αναδιανομή των "βαρών", έως και μια ολική αναδιάρθρωση του συνολικού χρέους (μη τύχει και κάνει πίσω ο Tramiel και χαθούν τα πάντα), τα πράγματα προχώρησαν έστω δύσκολα!

Δεν υπάρχει χρόνος! Ξαφνικά οι εργασίες σταματούν!

Παράλληλα με τη διοίκηση, το τεχνικό τμήμα που εργαζόταν για τη δημιουργία του νέου υπολογιστή αντιμετώπιζε και αυτό τα δικά του προβλήματα. Έπρεπε μέσα σε μόλις  έξι μήνες να παραδώσει ένα νέο ολοκληρωμένο computer, ώστε να εμφανιστεί στο χειμερινό Consumer Electronics Show του Λας Βέγκας! Οποιαδήποτε χρονική απόκλιση θα έβαζε σε κίνδυνο τα πάντα, αφού τα οικονομικά δεν επαρκούσαν για περαιτέρω πειραματισμούς, ενώ η Atari συνέχιζε να αιμορραγεί, στερούμενη τα έσοδα. Οι κονσόλες, σήμα κατατεθέν της εταιρίας, είχαν παραδώσει από νωρίς το πνεύμα, ενώ η 8bit σειρά υπολογιστών ήταν (εξαιτίας του Commodore 64) εδώ και καιρό νεκρή! Τα χρέη συνέχιζαν να τρέχουν, ενώ ακόμα και η μισθοδοσία του προσωπικού άρχισε και αυτή να δείχνει σιγά-σιγά αβέβαιη!

Και ενώ ο χρόνος ήταν το μόνο αγαθό που δε διέθετε ο Tramiel, μια απρόβλεπτη εξέλιξη παραλίγο να τα τινάξει όλα στον αέρα, όταν η Commodore κατάθεσε αγωγή ζητώντας ασφαλιστικά μέτρα κατά των  τεσσάρων πρώην μηχανικών της (Shiraz Shivji, Arthur S. Morgan, John E. Hoenig, Douglas L. Renn) που τώρα δούλευαν στην Atari! Η κατηγορία ήταν, ότι κατά την έξοδό τους από την παλαιά εταιρία "ξεχάστηκαν", παίρνοντας μαζί τους και μια ολόκληρη σειρά σχεδίων και τεχνικών εγγράφων που αποτελούσαν προϊόντα εξέλιξης και εμπορικά μυστικά της Commodore! Με απόφαση του δικαστηρίου, οι εργασίες στην Atari για αρκετές εβδομάδες σταμάτησαν, κοστίζοντας αρκετά σε πολύτιμο χρόνο και χρήμα! Τελικά η κρίση με κάποιο τρόπο ξεπεράστηκε, ενώ λέγεται ότι η εταιρία αναγκάστηκε να επιστρέψει και μια σειρά από ταινίες backup που είχαν παρθεί από τον κεντρικό server της Commodore!

Σε λιγότερο από ένα μήνα, στις 13 Αυγούστου 1984, ο Jack Tramiel "πλήρωσε" την Commodore με το ίδιο νόμισμα, μηνύοντάς την με τη σειρά του για την γνωστή υπόθεση του συμβολαίου της Amiga! Αν και για το αποτέλεσμα αυτής της δίκης ελάχιστα έχουν γίνει μέχρι σήμερα γνωστά (Μάρτιος του 1987), η απόφαση συμπίπτει χρονικά και με την εμφάνιση του Blitter στα μηχανήματα της Atari (χωρίς όμως να είμαστε σε θέση να υποθέσουμε με ασφάλεια ότι σχετίζεται με αυτή).

Οι εργασίες προχωρούν - ο ST αποκτά πρώιμο λειτουργικό σύστημα!

Στο μεταξύ, ο σχεδιασμός του ST προχωρούσε ταχύτατα, με τις προδιαγραφές του να έχουν "κλειδώσει" τουλάχιστον από τον Μάιο. Το ζητούμενο ήταν ένας 16/32bit computer με αξιοπρεπή γραφικά, καλό ήχο, midi, και ένα "παραθυρικό" user interface. Το σύστημα έπρεπε να είναι φθηνό, αλλά να είναι και καλό. Με το σχεδιασμό του μηχανήματος να βρίσκεται σε καλό δρόμο, τα μόνα ουσιαστικά ζητούμενα  ήταν η επιλογή του κεντρικού επεξεργαστή καθώς και του αυτή του λειτουργικού συστήματος.

Για τη θέση της CPU η αρχική επιλογή του Shiraz Shivji ("πατέρας" του ST και πρώην αρχιμηχανικός της Commodore) έκλεινε καθαρά προς τους National Semiconductor 32016 και 32032,  που πάντα θαύμαζε και τους είχε περί πολλού. Η συγκεκριμένη επιλογή ίσως και να φάνταζε στα μάτια ενός τρίτου παρατηρητή και ως η πιο "politically correct", αφού στο πρόσφατο παρελθόν η MOS και η Motorola είχαν πολύχρονες διαμάχες στα δικαστήρια. Για αδιευκρίνιστους τελικά λόγους, που πιθανόν να ήταν είτε περιορισμοί στη διαθεσιμότητα, είτε υψηλή κοστολόγηση ή ακόμα και κακή απόδοση, οι άνθρωποι της Atari κατέληξαν οριστικά και αμετάκλητα στον 68000 και τη Motorola. Το μεγάλο στοίχημα που απέμενε ήταν το λειτουργικό σύστημα,  που θα καθόριζε σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες και την ταυτότητα του νέου micro.

Οι επαφές της Atari με την Digital Research είχαν αρχίσει από καιρό, με τη δεύτερη να επιδεικνύει στον Tramiel ένα παραθυρικό περιβάλλον που το ονόμαζε Crystal! To Crystal (και μετέπειτα GEM) ήταν ένα GUI που είχε αρχικά φτιαχτεί για τα IBM συμβατά και έτρεχε κάτω από CP/M ή MS-DOS.

Στιλάτο και πολύ όμορφο στην εμφάνιση, έκανε το χειρισμό ενός υπολογιστή αστεία υπόθεση, χωρίς καν την ανάγκη χρόνου εκμάθησης. Αν και αρχικά είχε φτιαχτεί με τη βοήθεια πρώην τεχνικών (του πρώτου διδάξα στα GUIs) της Xerox, εντούτοις ομοίαζε "επικίνδυνα" με το γραφικό περιβάλλον των Apple Lisa και Macintosh (που επίσης είχε βάλει το χεράκι της η Xerox) - κάτι που πληρώθηκε στο μέλλον με αγωγές και "ακρωτηριασμούς" στα δικαστήρια!

Το GEM, αν και δεν έχαιρε ιδιαίτερης εμπορικής διάδοσης και επιτυχίας, παρόλα αυτά είχε κυκλοφορήσει σαν στάνταρ με κάποια MS-DOS συστήματα της Apricot, ενώ αργότερα το είδαμε και σε κάποιες φθηνές σειρές PCs όπως ήταν αυτά της Amstrad και της Atari!

Η πρώτη έκδοση του Atari ST TOS  φόρτωνε από δισκέτα! 

Η αποστολή προγραμματιστών της Atari “Ομάδα Monterey”  που στάλθηκε το Σεπτέμβριο του 1984  στις εγκαταστάσεις της D.R στην Καλιφόρνια  για να μεταφράσει το GEM στον 68000 κώδικα του ST.

Σε ένα τυπικό PC το GEM έδειχνε αρκετά "βαρύ",  αλλά σε ένα μηχάνημα με 68000 κέρδιζε σημαντικά σε απόδοση, δείχνοντας εξαιρετικά σβέλτο. Εναλλακτικά, υπήρχε πάντα η Microsoft και τα νέα Windows, αλλά εξαιτίας του χρόνου (ή των χρημάτων) που θα απαιτούνταν, τελικά απορρίφτηκαν, καταλήγοντας στο GEM.

Το Σεπτέμβριο του 1984,  μια ομάδα αποτελούμενη από την "αφρόκρεμα" των προγραμματιστών της Atari, "μετακόμισε"  στα κεντρικά της Digital Research στο Monterey της California, ώστε  να ασχοληθεί με τη μετατροπή του GEM σε κώδικα που θα "καταλαβαίνει" ο ST και τη δημιουργία του λειτουργικού του συστήματος (TOS). Με δεδομένη την απουσία άλλης επιλογής, το GEM θα "πατούσε" επάνω στο "προϊστορικό" CP/M 68K, τη μόνη  δηλαδή διαθέσιμη "γέφυρα" εκείνη την εποχή για τον MC68000.

Μετά από πολλή σκληρή δουλειά καθώς και πολλά τραγελαφικά γεγονότα που έφτασαν στα όριά τους  όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, ο ST απέκτησε λειτουργικό σύστημα και ήταν πια έτοιμος για την καλύτερη ζαριά του!

Πρώτη παρουσίαση στην χειμερινή CES του 1985 - εξωτερική εμφάνιση.

O Atari ST (για τους ιστορικούς, από το Sixteen/Thirty-two, για τους συνομοσιολόγους, από το Sam - Tramiel και για τους "μερακλήδες", από το Super-Tramiel) παρουσιάζεται έγκαιρα τον Ιανουάριο του 1985 στο Winter Consumer Electronics Show του Las Vegas και κεντρίζει το ενδιαφέρον του κοινού με τα δυνατά χαρακτηριστικά και την χαμηλή τιμή του. Σε αυτή την έκθεση η Atari εμφάνισε δύο μοντέλα, τον 130ST ($399) με 128Κ RAM που τελικά δεν κυκλοφόρησε ποτέ, καθώς και τον 520 ST ($599) με 512Κ RAM. Παράλληλα, ανακοινώθηκε και ένα άλλο μοντέλο, ο 260ST ($499) με 256K RAM, που θα κυκλοφορήσει όμως αργότερα με τη διπλάσια μνήμη και σε πολύ μικρούς αριθμούς, πριν διακοπεί εντελώς η παραγωγή του προς χάριν του 520 ST.

Η ιστορική στιγμή της πρώτης παρουσίασης του Atari ST στη Winter CES τον Ιανουάριο του 1985 στο Las Vegas της Nevada.

Εξωτερικά ο ST έφερε ένα case άκρως επιθετικού "all in one" σχεδιασμού, "δάνειο" απευθείας από την "βαθιά Commodore", αφού τη δημιουργία του επιμελήθηκε ο Ira Velinsky, που σχεδίασε στο παρελθόν τους  θρυλικούς  PET, VIC-20, SX-64, C64, και αργότερα τη μαύρη σειρά TED. Πριν εργαστεί στον Jack και την Commodore, ο Velinsky είχε δουλέψει για την DEC (Digital Equipment Corporation) σχεδιάζοντας το case των Rainbow. Οι τολμηρές γραμμές του ST (που θα ταίριαζαν ίσως περισσότερο σε κάποιο micro της άπω ανατολής), παραπέμπουν μάλλον σε εξέλιξη ενός παλαιότερου δικού του σχεδίου, του Commodore Plus-4. Tο τροφοδοτικό και τα disk drives συνδέονταν εξωτερικά στην πίσω πλευρά του μηχανήματος γεμίζοντας μεν το χώρο με αμέτρητα καλώδια, αλλά από την άλλη, εξασφαλιζόταν ένα minimal case που κρατούσε τις θερμοκρασίες πολύ χαμηλά. Ένα πλήρες πληκτρολόγιο 94 πλήκτρων "έκλεινε το μάτι" στα μελλοντικά ports του IBM PC software, ενώ ένα σωρό standard interfaces (χωρίς την ανάγκη να αγοραστούν από το χρήστη) "κύκλωναν" τον ST από όλες τις μεριές (RGB, Cartridge, Midi (in/out), Centronics, RS232c, ASCI Hard Disk, Floppy Disk, Joystick, Mouse).

Winter CES : Ιανουάριος του 1985.

Winter CES : Ιανουάριος του 1985.

Το GEM έδειχνε και αυτό πολύ εντυπωσιακό, με έναν στιλάτο mouse pointer που ακολουθούσε με 50fps την κίνηση του χεριού, ενώ τα αλληλοεπικαλυπτόμενα παράθυρα εφαρμογών, τα αστραπιαία drop down menus και τα boxes διαλόγου έδιναν πραγματικά την εντύπωση ενός πολύ γρήγορου Mac κλώνου.

Αδιαμφισβήτητα ο Ira Velinsky δημιούργησε ένα πολύ όμορφο σύστημα! Εν αντίθεση με τους business computers , ο ST υιοθέτησε ένα case πιο κοντά στη φιλοσοφία του commodore 64.

Στο γνώριμο ύφος του και στυλ ο Jack Tramiel ανακοινώνει στο έθνος τον νέο του πατριωτικό υπολογιστή! Παρόλα αυτά, η Atari δεν έκανε τίποτα για να στηρίξει την εμπορική πορεία του ST στην αμερικάνικη Ήπειρο.

Αν και ο ST φαινομενικά έδειχνε να είναι έτοιμος, παρόλα αυτά, τα μηχανήματα της έκθεσης είχαν την τάση μετά από λίγη ώρα λειτουργίας να καίγονται (!), ενώ το λειτουργικό τους σύστημα δεν είχε καμία σχέση με αυτό που θα "φορούσαν" αργότερα! Υποφέροντας από χαμηλές επιδόσεις και την παντελή έλλειψη ιεραρχικού συστήματος αρχείων, ο ST απείχε αρκετά από αυτό που θα μπορούσε, αλλά και θα έπρεπε να είναι! Ημιτελές όντας, το TOS (The-Operating-System ή Tramiel-Operating-System για άλλους) δεν είχε "καεί" ακόμα στη ROM, παρά φόρτωνε από δισκέτα (RAM-TOS) "στραγγαλίζοντας" κυριολεκτικά τη μνήμη των μικρότερων ST. Στις προθέσεις της Atari ήταν να υπάρξει επίσης στη ROM και κάποια γλώσσα προγραμματισμού (D.R. BASIC ή D.R. LOGO) απόρροια των καταβολών μιας παλαιάς εποχής που ήθελε τα μηχανήματα να προσφέρουν οπωσδήποτε κάποια διάλεκτο κατά το άνοιγμά τους. Τελικά, για άγνωστους λόγους κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό, ενώ η έλλειψη standard BASIC συνέχισε να "στοιχειώνει" τον ST για αρκετό καιρό, μέχρι την έλευση της (μέτριας) ST BASIC, που ήταν απόρροια εξέλιξης της (προηγούμενης υπό κατασκευή) D.R έκδοσης και των "περιποιήσεων" της MetaComCo. Στο μεταξύ, στην ίδια έκθεση, δίπλα στον νέο τους Commodore 128 ($300 χωρίς monitor και floppy disk drive), οι υπεύθυνοι της "νέας" Commodore (που προηγουμένως προφήτευαν άσχημες ημέρες για την IBM και την Apple), έβλεπαν τώρα κόπο και μήνες ανάπτυξης να καταλήγουν απλά στον κάλαθο των αχρήστων! 

Τα σχέδια τελικά αλλάζουν - Ο ST αποκτά νέο λειτουργικό σύστημα!

Ένα μήνα μετά την πρώτη παρουσίαση του ST, η Atari τελικά αποφασίζει να παρατήσει το CP/M και να πάει σε μια νεοαφιχθείσα προγραμματιστική πρόταση της D.R. που την ονόμαζε GEMDOS. Το GEMDOS έδινε αδιαμφισβήτητα καλύτερες επιδόσεις, ενώ σαν filesystem ήταν βασισμένο στο πρότυπο του MS-DOS (κάποιοι το χαρακτήρισαν DR-DOS 68Κ) με αντιστοιχία μία προς μία στις operating system calls και το χειρισμό των αρχείων στο δίσκο. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που διαχρονικά ο Atari ST μπορούσε να "διαβάσει" IBM δίσκους διατηρώντας ορθάνοιχτο ένα παράθυρο επικοινωνίας με τα PCs και το σημερινό computing. Η συγγραφή του λειτουργικού συστήματος ουσιαστικά θα συνεχιστεί και μετά την παραγωγή των πρώτων STs, αναγκάζοντας την Atari να το παρέχει αρχικά σε μορφή δισκέτας μέχρι (περίπου) και τα τέλη του χρόνου, όπου κυκλοφόρησε και η πρώτη σταθερή ROM έκδοση (TOS 1.0). Η εταιρία έδωσε μάλιστα την επιλογή σε όσους είχαν το παλαιό RAM-TOS να προχωρήσουν σε upgrade έναντι 25 δολαρίων, τοποθετώντας τα νέα TOS chips στο εσωτερικό του μηχανήματος. To ROM-TOS, εκτός από ταχύτητα και ένα περισσότερο bug free περιβάλλον, απέδωσε επίσης και περίπου 200K RAM πίσω στο χρήστη, δίνοντας στον Atari ST ένα σημαντικότατο προβάδισμα μνήμης έναντι όλων των ανταγωνιστών του, που έχαναν περίπου την μισή τους μνήμη αμέσως μετά την εκκίνηση! Αν και το TOS βασίζονταν καθαρά σε ένα single task πυρήνα, παρόλα αυτά, διέθετε την ευελιξία ενός ιδιόμορφου cooperative multitasking, που του επέτρεπε να έχει φορτωμένες περισσότερες από μια εφαρμογές ταυτόχρονα στο σύστημα.

Στα επόμενα χρόνια, θα ακολουθήσουν αναβαθμίσεις του TOS που θα διορθώνουν bugs, θα προσφέρουν καλύτερη εμφάνιση, βελτιωμένη MS-DOS συμβατότητα, blitter υποστήριξη και εκμετάλλευση των νέων μηχανημάτων. Παρόλα αυτά, μέχρι το τέλος της ζωής του ST,  ελάχιστοι νεωτερισμοί θα ενσωματωθούν στην αρχική ιδέα, δίνοντας προς τα έξω την εντύπωση μιας στασιμότητας. Ο τελευταίος σημαντικός νοητός κύκλος του TOS θα κλείσει με το Multi-TOS (multitasking) που ήταν και το τελευταίο λειτουργικό που "έτρεχε" και στον ST κάτω από το όνομα της Atari.

Atari ST: μια ματιά στο hardware

Αντίθετα με την αντίληψη ότι ο Atari ST ήταν απλά ένας φθηνός υπολογιστής χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο στο σχεδιασμό του, μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι επρόκειτο μάλλον για μια αρκετά εξεζητημένη κατασκευή, που δε στερούταν ούτε του νεωτερισμού, ούτε των ειδικών custom chips. O Shiraz Shivji πέτυχε απόλυτα στην αποστολή του, παραδίδοντας στον Tramiel ένα τέλεια στοχευμένο προϊόν, που είχε ως σκοπό να "σκοτώσει" τον Apple Macintosh!

Η κλασική φωτογραφία σύγκρισης μεταξύ Mac και  Atari ST. Η εικόνα μιλάει από μόνη της! 

Αν συγκρίνουμε τα δύο μηχανήματα θα διαπιστώσουμε ότι ο ST ήταν ταχύτερος και είχε μεγαλύτερη ανάλυση οθόνης. Προς απάντηση σε όσους είχαν οραματιστεί ότι το μελλοντικό computing έπρεπε να είναι μονόχρωμο, ο ST προσέφερε χρώματα από μια μεγάλη (για την κατηγορία) παλέτα 512 χρωματικών αποχρώσεων! Το "αλλόκοτο" που συνέβαινε με τον Atari, ήταν ότι έκρυβε μέσα του δύο ξεχωριστές προσωπικότητες! Αν ο χρήστης αποφάσιζε να τον δουλέψει ακριβώς όπως ένα Mac, τότε παρέμενε στο στάνταρ υψηλής ανάλυσης μονόχρωμο monitor 72Hz, δουλεύοντας σε… "Mac killer" mode! Αν όμως διάλεγε να τον συνδέσει σε ένα έγχρωμο monitor (ή και TV αργότερα), τότε ερχόταν στην επιφάνεια ένα άλλο μηχάνημα, πολύ πιο θεαματικό, πολύ πιο διασκεδαστικό! Το ενσωματωμένο midi interface ήταν ακόμα μια πρωτιά, και τρανή απόδειξη ότι στο μηχάνημα υπήρξε κάποιο όραμα και δεν εφαρμόστηκε απλά στείρα οικονομία! Αν υπήρχε στην Atari τέτοια πρόθεση, είναι σίγουρο ότι δε θα επιβάρυναν το κόστος του μηχανήματος με μια τόσο περιττή πολυτέλεια που δε θα χρησίμευε στους πολλούς!

Πιο Mac απλά πεθαίνεις!!! Το έγχρωμο PS3000 ήταν η προσπάθεια της Atari να μιμηθεί τα πρότυπα του Mac’προσφέροντας ενσωματωμένο floppy στην οθόνη! Τελικά το αμφιλεγόμενο περιφερειακό δεν “περπάτησε” και προτιμήθηκε η ορθολογικότερη ενσωμάτωση του drive στο Case των ST’s. Κυκλοφόρησε μόνο σε 1000 κομμάτια και είχε παραδόξως διπλή PAL/NTSC συμβατότητα.

Άλλο ένα σημαντικό πλεονέκτημα του Atari έναντι του Mac, ήταν και η υποστήριξη σκληρών δίσκων! Σε μια περίοδο που δεν είχε καν οριστεί κάποιο ενιαίο κοινό πρότυπο, ο ST κοιτώντας πάλι μακριά (και πέρα από κάθε σκέψη "οικονομικής μιζέριας") υιοθέτησε ό,τι γρηγορότερο μπορούσε να του προσφέρει τότε η εποχή του! Μια υλοποίηση που ονομαζόταν ASCI και ήταν ο πρόγονος του μετέπειτα SCSI, προσέφερε στον ST - μέσω DMA - μεγάλες ταχύτητες μεταφοράς δεδομένων χωρίς να απασχολείται ο κεντρικός επεξεργαστής. Το TOS, παρείχε και αυτό με τη σειρά του υποστήριξη για hard disk (αν και υποτυπώδη ομολογουμένως σε εκείνη την πρώτη του έκδοση). Στον αντίποδα, η Apple δεν είχε προβλέψει καν για υποδοχή σκληρού δίσκου στους Macs, με αποτέλεσμα αυτοί να συνδέονται στη ράθυμη σειριακή θύρα του εξωτερικού... disk drive (!) δίνοντας απελπιστικά αργή ταχύτητα (ακριβώς την ίδια με το disk drive).

Αναρωτιέστε τι είναι αυτό το ξύλινο δοκάρι με τις πλακέτες κολλημένες επάνω του; Μα είναι ο παππούς όλων των ST!!! Ο πρώτος ST δημιουργήθηκε κυριολεκτικά επάνω στο τραπέζι της κουζίνας του Shiraz Shivji!!! Η συγκεκριμένη διάταξη είχε μάλιστα και όνομα, την αποκαλούσαν Cray!!! Όσοι θυμούνται το σχήμα των Cray Super Computers θα παραδεχτούν ότι τους έμοιαζε αρκετά!

O Shiraz Shivji στα κεντρικά της Atari ποζάρει δίπλα στο πνευματικό παιδί του, τον πρόγονο όλων των ST! Η διάταξη που κρατά στα χέρια του είναι η πρώτη πετυχημένη απόπειρα σμίκρυνσης του αρχικού ST σε μια πλακέτα.(και ουσιαστικά ο δεύτερος ST που έγινε ποτέ)! 

Στη φωτογραφία βλέπετε πως ήταν οπτικά ο Cray 1.

Αν νομίζετε όμως ότι με το "κούμπωμα" ενός hard disk στο drive port η Apple ξεμπέρδεψε, είστε γελασμένοι: και πάλι τα πράγματα ήταν δύσκολα, αφού για το λειτουργικό σύστημα των πρώτων "μήλων" ο σκληρός δίσκος αντιμετωπιζόταν σαν… ξένο σώμα! Χωρίς την ύπαρξη ιεραρχικού συστήματος αρχείων, η Apple αναγκάστηκε να κυκλοφορήσει και ένα extra patch που φορτωνόταν υποχρεωτικά σε κάθε boot από το disk drive, ώστε να αποκτήσει ο Mac το απαραίτητο filesystem! Φυσικά, ένας computer όπως ο Mac, με το λειτουργικό εξ' ολοκλήρου φορτωμένο στη μνήμη (προσθέστε σε αυτό και το filesystem patch), δεχόταν κυριολεκτικά τη χαριστική βολή, δικαιώνοντας για άλλη μια φορά την απόφαση της Atari να τοποθετήσει το λειτουργικό στη ROM! Αν προσθέσετε σε όλα αυτά που διαβάσατε μέχρι τώρα και το γεγονός ότι ο ST ($799+floppy+mono monitor) κόστιζε τουλάχιστον τρεις φορές φθηνότερα από τον Mac ($2795), καταλαβαίνετε ότι είχε όλα εκείνα τα απαραίτητα προσόντα ώστε να αποτελέσει πραγματική απειλή! Το αποκορύφωμα αυτής της μεγάλης διαφοράς δυναμικού μπορούσε να το δει κανείς και με τα ίδια του τα μάτια, όταν ο ST εκτελούσε τα προγράμματα του Mac (με τη χρήση emulator) 20% ταχύτερα (!) και σε μεγαλύτερη μάλιστα οθόνη!

Η Motherboard του ST ήταν αρκετά minimal για τα δεδομένα της εποχής.

Αναφορικά με το hardware, αν ρίξουμε μια ματιά στην (2 layers) πλακέτα του ST θα συναντήσουμε στη θέση του κεντρικού επεξεργαστή, τον γνωστό και από τη θητεία του σε πολλά coin-ops της εποχής, Motorola MC68000 στα 8ΜHz. Ο επεξεργαστής αυτός αποτελεί μια κλάση από μόνος του, και είναι υπεύθυνος για τις γρήγορες αριθμητικές πράξεις του ST (1 MIPS) καθώς και για τις αξιοπρεπέστατες επιδόσεις του στα παιχνίδια! Αν και η CPU είχε την απαραίτητη raw power ώστε να εμπνεύσει σε όλα τα επίπεδα την αυτοπεποίθηση στον ST, παρόλα αυτά οι σχεδιαστές του είχαν προνοήσει ώστε να διαθέτει και μια σειρά από support chips - συνεπεξεργαστές, που απάλλασσαν τη CPU από το φόρτο εργασίας.

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το chip που ελέγχει το πληκτρολόγιο: το D6301V ανήκει στην κατηγορία των "single chip computer" και πρόκειται για έναν ολοκληρωμένο 8bit επεξεργαστή της οικογένειας 6800 που διαθέτει τη δική του μνήμη RAM, δική του ROM, I/O lines καθώς και serial interface! Ο D6301V1 όταν θέλει να ξεφύγει από τη βαρετή δουλειά της ανάγνωσης του πληκτρολογίου (!), ασχολείται και με τον έλεγχο των χειριστηρίων, ενώ έχει και το ταλέντο να υπολογίζει "εν ριπή οφθαλμού" τις αλλαγές των συντεταγμένων του mouse ώστε όταν αυτό κινείται, να "ταΐζει" ταχύτατα τον κεντρικό επεξεργαστή με τις νέες (X,Y) συντεταγμένες του pointer απαλλάσσοντας την CPU από αυτό το βάρος.

Συνεχίζοντας τη ματιά μας στα τσιπάκια του Atari ST συναντάμε ένα WD1772 floppy controller της Western Digital, με το μάλλον παρωχημένο MFM format. Το συγκεκριμένο είναι υπεύθυνο για τα drives του ST και υποστηρίζει συνδεσιμότητα μέχρι δύο floppies. Αν και στερείται εξωτικών χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων, παρόλα αυτά αν ζοριστεί, η μέγιστη φορμαρισμένη χωρητικότητα στις 80 tracks double-sided δισκέτες μπορεί να φτάσει μετά βίας τα 800 - 900K. Εδώ θα αναφέρουμε ότι τα πρώτα drives του ST ήταν single sided των 360K ενώ αργότερα αναβαθμίστηκαν σε double sided των 720K. Το WD1772 συντρόφευε για αρκετά χρόνια ακόμα και τα μεγαλύτερα μηχανήματα της Atari,  μέχρι που ήρθε η νεότερη (και συμβατή μπρος τα πίσω) υλοποίηση του Ajax, που έδινε πιο σύγχρονα χαρακτηριστικά και υποστήριξη 1,44" High Density drives και δισκετών.

Τέσσερα custom chips κατασκευής της Atari έχουν σχεδιαστεί ειδικά για αυτό το μηχάνημα και για αρκετά χρόνια η εταιρία δεν έδινε πολλές πληροφορίες για αυτά. Για να τα δούμε ένα-ένα…

Η πλακέτα που βλέπετε είναι ο πρώτος Shifter!!!

Ο GLUE (Generalized Logic Unit) έχει αποστολή να ρυθμίζει τα timing frequencies και γενικά να κρατάει το σύστημα ενωμένο. Ο SHIFTER (Video shift register) που χρησιμοποιεί 32Κ RΑΜ και είναι υπεύθυνος για ό,τι φαίνεται στην οθόνη μας (320x200, 640x200, 640x400 οι διαθέσιμες αναλύσεις με 16, 4, και 2 από 512 χρώματα, αντίστοιχα). Το MMU (Memory Management Unit) είναι ουσιαστικά ένας memory controller (και ο κύριος υπεύθυνος που ο ST μπορεί να "δει" μέχρι 4MB μνήμης), ενώ τελευταίο είναι το DMA που προσφέρει ταχύτατη περιφερειακή πρόσβαση στον ST.

Για να εξηγήσουμε τη λειτουργία του DMA θα πρέπει να πούμε ότι την εποχή που γεννήθηκε ο ST τα computers συνήθιζαν να μεταφέρουν τα δεδομένα από τις περιφερειακές μονάδες (floppy drives/hard disk drives) στη μνήμη με τη βοήθεια του κεντρικού τους επεξεργαστή. Αυτό σήμαινε πρακτικά, ότι η ταχύτητα των drives ήταν άμεσα συνυφασμένη με την ταχύτητα της CPU. Στον ST αυτή την εργασία την επιτελεί τo DMA, το οποίο, αν και ελέγχεται από τη CPU, εντούτοις λειτουργεί εντελώς αυτόνομα, επωμιζόμενο τη μεταφορά και την τοποθέτηση των δεδομένων στη μνήμη, σε ταχύτητες μάλιστα πολύ μεγαλύτερες από αυτές που θα μπορούσε να πιάσει θεωρητικά η CPU μόνη της!

Φανταστείτε ένα σύστημα με δύο drives που δουλεύουν ταυτόχρονα, ενώ η CPU δεν ενοχλείται ασχολούμενη με κάτι άλλο. Πέρα όμως από την ευεργετική επίδραση του DMA στα floppy drives, η θεαματικότερη εκμετάλλευσή του εντοπίζεται στους (πολύ-πολύ-πολύ) γρηγορότερους σκληρούς δίσκους, τους οποίους πραγματικά απογειώνει! Το DMA chip είναι επίσης απευθείας συνδεδεμένο με το ACSI hard disk interface, δυνάμενο να μεταφέρει δεδομένα (μέχρι σε οκτώ εξωτερικές μονάδες) με θεωρητικές ταχύτητες 1-1,4MB/sec. Ένα αρνητικό παράδειγμα του τι μπορεί να προκαλέσει η απουσία της DMA δυνατότητας σε ένα σύστημα, συναντάται σε έναν αντίπαλο του Atari ST, τον IBM PCJr ($1269, τιμή χωρίς monitor). Επειδή σε αυτό το μηχάνημα ο επεξεργαστής έδινε όλο του τον χρόνο στα disk drives, το αποτέλεσμα ήταν, όταν αυτά λειτουργούσαν,  να "κολλάν"ε κυριολεκτικά τα πάντα (π.χ. το πληκτρολόγιο έχανε το input, ενώ η σειριακή δεδομένα!). 

Ο Douglas L. Renn επιδεικνύει τον Atari blitter!

Powered by Commodore! Ο Douglas L. Renn ποζάρει κάτω από το mask layout του Atari blitter!

Τα custom chips του Atari έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να εργάζονται σε απόλυτη σύνδεση το ένα με το άλλο. Το καθένα από αυτά είναι επιφορτισμένο με εκατοντάδες αλληλοεπικαλυπτόμενες λειτουργίες και αποτελούν ουσιαστικά τη σμίκρυνση των τεράστιων 5x50x30 cm πλακετών (γεμάτες chips) του πρώτου ST πρωτοτύπου! Η ύπαρξη τους δε, είναι και ο κυριότερος λόγος της χαμηλής τιμής του ST.

Σχετικά με το σχεδιασμό τους, ίσως τη μεγαλύτερη συμβολή να είχε ο Doug Renn, ένα από τα τέσσερα ταλέντα της Commodore που μηνύθηκαν όταν ακολούθησαν τον Tramiel. Χωρίς να γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για τη δουλειά του, θεωρούμε βέβαιη τη συμμετοχή του στο GLUE καθώς και το SHIFTER, ενώ αργότερα ξέρουμε ότι εργάστηκε και σε κάποια πρώιμα σχέδια του Atari Blitter.

Συνεχίζοντας τη ματιά μας στην πλακέτα του ST συναντάμε ένα MFP 68901 Multi Function Peripheral chip (ελέγχει interrupts, serial και parallel ports), καθώς και δύο ACIA MC6850P controllers που επικοινωνούν με keyboard, mouse, joystick και midi. Στον τομέα του ήχου, ο ST διαθέτει το κλασικό YM2149 της Yamaha (τρία κανάλια συν ένα θορύβου) που γνωρίζουμε όλοι από τα παλαιά arcades και home computers. Γύρω από την επιλογή του συγκεκριμένου chip υπάρχει έντονη φημολογία και παρασκήνιο, και θα αναφερθούμε εκτενέστερα αμέσως παρακάτω.

Τέλος, σχολιάζοντας την ποιότητα κατασκευής του ST, θα λέγαμε ότι ο Atari παρουσιάζεται εξαιρετικά στιβαρός και ανθεκτικός στις βλάβες, γεγονός που επιβεβαιώνεται καθημερινά από όλους εμάς που τον χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα. Η εσωτερική του θωράκιση είναι αρκετά ακριβή για την κατηγορία, ενώ, αν ρίξετε και μια ματιά στις υποδοχές του, θα διαπιστώσετε με ευχαρίστηση ότι είναι "πραγματικές υποδοχές" και όχι φθηνές υλοποιήσεις που εξέχουν ως γυμνές απολήξεις της πλακέτας, όπως βλέπαμε σε αρκετά άλλα συστήματα.

Στα αρνητικά τώρα του μηχανήματος, του καταλογίζεται η απουσία μιας θύρας γενικής επέκτασης καθώς και η δυσκολία (ακολουθώντας πάλι τα χνάρια του Mac) να δεχτεί επέκταση μνήμης (μέχρι το θεωρητικό μέγιστο των 4MB του μηχανήματος) κάνοντας το κολλητήρι και τις πατέντες (μέχρι τον ερχομό του STE) απαραίτητα. Ένα επίσης παράπονο υπάρχει και για το Atari mouse που, ύστερα από σκληρή χρήση (βλ. gaming), είχε την τάση να του "πέφτουν τα αφτιά", χάνοντας σταδιακά την ευαισθησία του στα γρήγορα διπλά κλικαρίσματα, Η ύπαρξης βάσεων σε όλα τα chips θα ήταν επίσης μια ευπρόσδεκτη ευκολία, ενώ τα λίγα αρνητικά σχόλια  που ακούστηκαν για την αίσθηση του πληκτρολογίου προκάλεσαν την κυκλοφορία έξτρα kits (λαστιχάκια), που το έφερναν πιο κοντά στην ποιότητα αυτού του Atari TT.

Atari AMY

Μια περίεργη ιστορία που αφορά τον Atari ST, είναι η υπόθεση του AMY! Ο AMY ήταν η προσπάθεια της παλαιάς Atari Inc να φτιάξει ένα sound chip ικανό να ξεπεράσει σε επιδόσεις ακόμα και το περιβόητο Commodore SID, και να θέσει νέα στάνταρντ στον ανταγωνισμό! Οι ιστορικές καταβολές του προέρχονταν από μια σειρά παλαιότερων προηγμένων projects, όπως το "GAZA" και το "SIERRA" και αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου chipset που θα οδηγούσε την Atari με ασφάλεια στο μέλλον. Όταν η Atari άλλαξε χέρια και ήρθε στα πράγματα ο Tramiel, ο AMY αξιολογήθηκε από τον Shiraz Shivji σχετικά με τη δυνατότητά του να ενταχθεί στο νέο ST. Δυστυχώς όμως, ένα chip που κοστολογούταν τότε από $30 έως $50, δεν χωρούσε στον σχεδιασμό ενός μηχανήματος κάτω των $1000, χωρίς να παραβλέπουμε και την πιθανότητα το chip να μην ήταν καν ολοκληρωμένο. Με αυτό το σκεπτικό, αποφασίστηκε τελικά ο ST να "φορέσει" το κλασικό YM2149, ενώ για τον AMY υπήρξαν σχέδια για την αξιοποίηση του από την 8bit σειρά.

Το μοναδικό Atari πρωτότυπο που "θεωρητικά" είχε τον AMY στον εσωτερικό του!  

Έτσι, όταν στην Winter CES του 1985 έγινε η παρουσίαση του πρώτου ST, η Atari, σε μια προσπάθεια να αναθερμάνει το ενδιαφέρον γύρω από την (ουσιαστικά) νεκρή 8bit σειρά της, παρουσίασε και τον "εξωτικό" Atari 65 ΧΕΜ (M=music) που υποτίθεται ότι έκρυβε τον AMY στο εσωτερικό του! Το κόστος του Atari 65 ΧΕΜ ανακοινώθηκε στα $149 (ο απλός 65XE κόστιζε $99) ενώ για πολλά περιοδικά της εποχής η τιμή του XEM αναμενόταν να φτάσει ακόμα και τα $200!

Αν ψάξουμε για τις δυνατότητες του AMY θα βρούμε αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία. Καταρχήν, λέγεται ότι έμοιαζε στη βασική ιδέα με το πρώτο Hal Alles synthesizer (ουσιαστικά τεχνολογία των 70s) και ότι είχε αξιόλογες δυνατότητες σύνθεσης ήχου/φωνής. Ο ΑΜΥ διέθετε 8 ανεξάρτητες φωνές και 64 ταλαντωτές! Εν αντιθέσει με τις πιο συμβατικές υλοποιήσεις σύνθεσης ήχου (όπως ο SID της Commodore), ο AΜΥ ήταν βασισμένος στην ψηφιακή δειγματοληψία (ROM look-up table). Για να το καταλάβετε καλύτερα, αυτή η προσέγγιση "αναπλάθει" μια έτοιμη κυματομορφή αντί να προσπαθεί να την μιμηθεί. Από μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι το 1983 υπήρξε και μια εντυπωσιακή επίδειξη του chip, με τον AMY να ερμηνεύει κάποια όπερα (!) με γυναικεία φωνή και ύστερα να την εκτελεί ξανά με ανδρική!

Τελικά, όλα αυτά τα ελπιδοφόρα projects που στο πέρασμα του χρόνου πέρασαν από διάφορες φάσεις θανάτων και αναστάσεων, τελικά ακυρώθηκαν. Χωρίς να έχει μείνει κανείς πια από την παλιά σχεδιαστική ομάδα, ο AMY έμοιαζε ακατανόητος στη νέα Atari, και, το κυριότερο, πολύ ακριβός! Τελικά, ο Tramiel πούλησε τα δικαιώματα του AMY σε μια εταιρία που ονομαζόταν "Sight & Sound" και η οποία διέθετε το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό ώστε να "διαβάσει" την τεχνολογία του και να τον εκμεταλλευτεί. Σύντομα οι τεχνικοί της, όχι μόνο κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν τον σχεδιασμό του chip, αλλά κατάφεραν και να φτιάξουν ένα νέο βελτιωμένο μοντέλο του, που το λάνσαραν μαζί με ένα νέο synthesizer!

Η Atari Corporation απάντησε σε αυτό με αγωγές και μηνύσεις και από τότε ο AMY απλά εξαφανίστηκε από την ιστορία! Κάποιοι λένε ότι υπό το φόβο των αγωγών καταστράφηκε για πάντα, ενώ άλλοι λένε ότι πουλήθηκε μυστικά σε τρίτη γνωστότατη εταιρία synthesizers που βάσισε το δικό της όργανο σε αυτόν. Ο AMY συνεχίζει να στοιχειώνει  μέχρι σήμερα τους ST users, αρχικά ως ανικανοποίητο απωθημένο (και σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι της Paula της Amiga), και κατά δεύτερον με τις περιοδικές επανεμφανίσεις του στις συζητήσεις περί ενδεχόμενης ετεροχρονισμένης ένταξής του στον γερασμένο πια στόλο της Atari. Οι Atari users θα το περιμένουν για πάντα, έστω και υπό τη μορφή ενός συγχρόνου FPGA μεσσία!

Atari ST και επιτυχία!

Ο ST διαψεύδοντας τις Κασσάνδρες της εποχής του, πραγματοποίησε αξιόλογη πορεία στα κομπιουτερικά δρώμενα! Ένας από τους λόγους που αγαπήθηκε πολύ από τους home users, ήταν και οι αξιοπρεπέστατες επιδόσεις του στα παιχνίδια! Εκμεταλλευόμενος το ικανοποιητικό - για τα δεδομένα της εποχής - low resolution mode του, ο ST απεικόνιζε τα παιχνίδια με εξαιρετική ευκρίνεια (το low-res του ST ήταν το άλλοτε high-res του C64 και κοντά στην ανάλυση των παλαιών coin-ops!) και περισσότερα χρώματα από τα home computers του παρελθόντος. To αποτέλεσμα άφηνε πολύ πίσω τα 8bit computers, ενώ έδινε την χαριστική βολή στις κονσόλες τρίτης γενιάς! Τα πρώτα χρόνια, οι τίτλοι παιχνιδιών του μηχανήματος προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τις 8bit μεταφορές (που έμοιαζαν εντυπωσιακά αγνώριστες), όσο και από σταματημένα projects του συμβατού (ελέω 68008) και αδικοχαμένου Sinclair QL. Εκείνο το διάστημα δεν έλειψαν και κάποια arcade conversions, κυρίως από τη μεριά της Atari, που προσπάθησε με αυτόν τον τρόπο να αυξήσει τη βιβλιοθήκη παιχνιδιών του μηχανήματος.

Οι γραφικές δυνατότητες του Atari ST ήταν εμφανείς και στα παιχνίδια!

Οι γραφικές δυνατότητες του Atari ST ήταν εμφανείς και στα παιχνίδια!

Οι γραφικές δυνατότητες του Atari ST ήταν εμφανείς και στα παιχνίδια!

Δείγμα των γραφικών δυνατοτήτων της σειράς ST.

Έπρεπε να περάσουν τουλάχιστον δύο χρόνια για να κάνουν την εμφάνιση τους οι αμιγώς 16bit τίτλοι. Όσοι έζησαν, είδαν και άκουσαν σε εκείνη την εποχή, αποκλείεται να ξεχάσουν ποτέ! Το Star Trek (το παιχνίδι των super graphics), point and click adtventures όπως το Deja-vu και το Uninvited, το Dungeon Master που έφερε την υγρασία των μπουντρουμιών στο δωμάτιό μας, το Carrier Command, τα εξώκοσμα Captain Blood και Purple Saturn Day, το Kick Off (το γρηγορότερο ποδοσφαιράκι όλων των εποχών) και τόσα άλλα! Ήταν μάλιστα τέτοια η δύναμη και η "αλαζονεία" του νεοφώτιστου Atari, που έτσι και έτρεχε το Space Ace ή το Dragon's lair μπορούσες άνετα να ξεγελαστείς νομίζοντας ότι έβλεπες την "Μεγάλη Κυρία" της Commodore! Όσοι κάποτε πίστεψαν ότι πέραν της Amiga, κανένα άλλο home υπολογιστικό σύστημα δε θα μπορούσε να αποδώσει με την ίδια λάμψη τα κινηματογραφικά γραφικά του Defender of the Crown, απλά έκαναν λάθος!

Ο Garry Kasparov  μπροστά στον Mega STτου.

City university of London: Οι φοιτητές δουλεύουν σε Atari ST workstations συνδεδεμένα
με το mainframe του πανεπιστημίου τους.

Η ευκολία χειρισμού και η φιλικότητα των ST's, ήταν ιδανική για τα παιδιά! Η φιλοσοφία του 
σύγχρονου computing, δε διαφέρει και πολύ από αυτό που βλέπετε στη φωτογραφία σας. 

Πέρα όμως από αυτά, ο Atari ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια μηχανή σπουδαίων παιχνιδιών! Είχε μια αξιόλογη συλλογή διαλέκτων προγραμματισμού (BASIC, Modula 2, Pascal, Prolog, LISP, Logo μέχρι και Occam, τη γλώσσα προγραματισμού των Transputers!), ικανότατη συλλογή από εφαρμογές και σουίτες γραφείου (Word Perfect, Microsoft Write, Atari Works, Signum, Papyrus) ενώ με τη βοήθεια του Atari laser printer και του Calamus, απετέλεσε την τρίτη πιο αξιόπιστη λύση για DTP μετά τα Macs και τα PCs! Μια σειρά από ποιοτικούς hardware (και μη) PC και Mac emulators, υποσχόταν την αύξηση της βιβλιοθήκης προγραμμάτων του, ενώ η υψηλή ανάλυση της οθόνης του ευνόησε τη δημιουργία κάποιων αξιόλογων CAD εφαρμογών. Μια πανσπερμία σχεδιαστικών προγραμμάτων και εργαλείων ανέδειξε την καλλιτεχνική πλευρά του μηχανήματος, ενώ κάποια από αυτά έφτασαν σε σημείο να δημιουργήσουν  το αντίστοιχο (software) Atari HAM mode (Spectrum 512, Quantum Paint, PhotoChrome) προβάλλοντας 512 ή 4096 χρώματα ταυτόχρονα στην οθόνη! Μια κατηγορία ανθρώπων που επίσης χρησιμοποίησαν πολύ τον Atari, ήταν και  οι μεγάλοι Chess Grandmasters! Είχε μάλιστα γραφεί ότι το 70% των Chess Grandmasters έκαναν προπόνηση με ένα ST! Όσο και υπερβολικό αν ακούγεται αυτό, ψάχνοντας λίγο την ιστορία θα πέσετε σίγουρα επάνω στον υπέρτατο Garry Kasparov να ποζάρει με τον αγαπημένο του Mega ST 4 με 20MΒ δίσκο! Μπροστά στο ξεκούραστο monitor του Atari του, ο σκακιστής-φαινόμενο είχε άνετη πρόσβαση σε ολόκληρα παιχνίδια και κινήσεις των αντιπάλων του (Atari ChessBase), που μελετούσε με τις ώρες κατά τις περιόδους της προετοιμασίας του. Αν ήδη όλα αυτά σας φαίνονται πολύ εντυπωσιακά, τότε θα πρέπει να μάθετε ότι το πραγματικό φόρτε του ST ήταν το επαγγελματικό μουσικό software!

Προγράμματα όπως το Spectrum 512, το Quantum paint και το Photochrome δημιούργησαν το software “Atari-ST HAM” mode με 512 και 4096 χρώματα ταυτόχρονα στην οθόνη!

Το γερμανικό περιοδικό CHIP βράβευσε τον Atari ST δύο φορές ως τον υπολογιστή της χρονιάς! Η μια ήταν το 1985 στην κατηγορία personal computer, ενώ η άλλη το 1988 στην κατηγορία home computers.

Ο ST, χάρη στο ενσωματωμένο του midi interface, έγινε το αγαπημένο σύστημα των μουσικών, προσφέροντας υψηλού επιπέδου τίτλους (C-LAB's Notator, Steinberg's Cubase). Λέγεται ότι περίπου στο 90% των μεγάλων μουσικών παραγωγών, είχε εμπλακεί (σε κάποιο στάδιο της δημιουργίας τους) ένας ST! Η ξεκούραστη σαν χαρτί (σταθερή 72 Hz, χωρίς scanlines) οθόνη του, καθώς και ο εύκολος, σαν παιχνίδι χειρισμός του, ενθάρρυναν τους μουσικούς - που σαν κάστα δεν ήταν ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με τον προγραμματισμό και τα computers - να αποκτήσουν ευκολότερη πρόσβαση στη νέα τεχνολογία! Η "ήσυχη" λειτουργία του (χωρίς  ανεμιστήρες) καθώς και η ενάντια στις παρεμβολές  αλουμινένια του θωράκιση, τον έκαναν ιδανικό για τις ιδιαίτερες απαιτήσεις των σύγχρονων μουσικών studios. Ακόμα και σήμερα θεωρείται ότι έχει το πιο "σφικτό" midi από όλα τα μουσικά computers (ακόμα και τα σύγχρονα)! Η αιτία επίτευξης αυτών των "τέλειων" χρόνων δεν έχει ακόμα διασαφηνιστεί, αλλά μια εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι το ενσωματωμένο midi ελέγχεται κατευθείαν από το λειτουργικό σύστημα, εν αντιθέσει με άλλα computers που το δέχονται έξτρα με εξωτερικούς (και πολλές φορές κακογραμμένους) drivers. Επίσης, η απλότητα του Atari TOS με την απουσία multitasking, πιθανόν να λειτούργησε με τη σειρά της ευεργετικά, αφού ένα multi task λειτουργικό σύστημα είναι αναγκασμένο να μοιράζει συνεχώς χρόνο και διακοπές ανάμεσα σε όλες τις εφαρμογές που τρέχουν, με αποτέλεσμα να ευνοούνται οι απειροελάχιστες χρονικές αποκλίσεις που τόσο "μισούν" τα ευαίσθητα midi μουσικά προγράμματα!

Στιγμιότυπο από την συναυλία του Jean Michel Jarre “Paris La Défense” στο Παρίσι. Εδώ διακρίνονται δύο από τα έντεκα Atari Mega ST 4 που χρησιμοποιήθηκαν.

Jean Michel Jarre και “Paris La Défense” 1990. Σε εκείνη τη σκηνή βρέθηκε ότι πιο σύγχρονο είχε να επιδείξει η μουσική τεχνολογία τότε!

 “Paris La Défense” 1990. O Jean Michel Jarre με φόντο τον Atari Mega ST.

Jean Michel Jarre “Paris La Défense” 1990.

Τέλος, το 1990 ο Atari ST άγγιξε πραγματικά τον ουρανό, εμφανιζόμενος στη μεγαλύτερή του live παγκόσμια εμφάνιση, μπροστά σε δυόμισι εκατομμύρια θεατές! Ούτε ένα, ούτε δύο, ούτε τρία, αλλά έντεκα (!) ολόκληρα Atari ST Mega 4 μαζί στην ίδια σκηνή, σε μια ιστορική συναυλία του Jean Michel Jarre στο Παρίσι, έβαλαν τα δυνατά τους ώστε να βγει άρτιο το απίθανο οπτικοακουστικό υπερθέαμα!  Όσοι έχετε πρόσβαση στο διαδίκτυο και δε βαριέστε, αξίζει τον κόπο να δείτε από πρώτο χέρι την εξαιρετική εφαρμογή του Atari ST στο μουσικό τομέα…

Commodore 900.

Δεν γίνεται να γράψει κανείς για τον ST και την ιστορία του χωρίς να ασχοληθεί και με ένα αρκετά ενοχλητικό παράδοξο. Ποιο είναι αυτό; Μα το σύντομο χρονικό διάστημα που ο ST ήρθε στη ζωή από το μηδέν! Και πράγματι, ο χρόνος που απαιτήθηκε για το σχεδιασμό και την κατασκευή του μηχανήματος δημιουργεί αρκετά ερωτηματικά, αφού οι έξι με επτά μήνες που λέγεται ότι χρειάστηκαν μοιάζουν εξωπραγματικά λίγοι! Σκεφτείτε μόνο ότι ο Apple Μacintosh, με μια ακμάζουσα εταιρία πίσω του, χρειάστηκε περίπου τριάμισι χρόνια ανάπτυξης, με αμέτρητες αλλαγές και διορθώσεις, διαφορετικά πρωτότυπα και ομάδες, που αναθεώρησαν πολλά από τα αρχικά χαρακτηριστικά του! Ούτε καν τα original (Twiggy) disk drives δεν γλίτωσαν από την κακοδαιμονία, αφού στο τέλος αφαιρέθηκαν και αυτά ως προβληματικά! Για να καταλάβετε για τι πράγμα μιλάμε, σκεφτείτε ότι ακόμα και στην τελική του μορφή, ο Mac συνέχισε να "κουβαλά" αρκετά από τα λάθη του παρελθόντος! Ένα άλλο παράδειγμα πολύ οικείο στο ελληνικό κοινό, αποτελεί και η γνωστή μας Sinclair: η βρετανική εταιρία, αν και κατασκεύαζε ασυγκρίτως απλούστερα συστήματα από αυτά της Apple και της Atari, παρόλα αυτά χρειάστηκε περίπου τέσσερις μήνες σχεδιασμού, μόνο και μόνο για να τοποθετηθεί ένα κοινό ZΧ Spectrum μέσα στο νέο case του ZΧ Spectrum +! Θα θυμάστε επίσης και τι ακολούθησε την εσπευσμένη κυκλοφορία του ημιτελούς Sinclair QL, όταν μετά από 16 μήνες ανάπτυξης έφερε τη μαμά εταιρία αντιμέτωπη με το μεγαλύτερο φιάσκο και τελικά τη χρεοκοπία!

Από τα λίγα που διαβάσατε παραπάνω, εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι στην computer industry αυτές οι δουλειές απαιτούν πολύ χρόνο, τεχνογνωσία, οργάνωση και χρήμα! Δύσκολα κανείς θα επένδυε, έστω και ένα σεντ, σε ένα προϊόν που δε θα του ενέπνεε (έστω εσφαλμένα) τη σιγουριά ότι είναι 100% έτοιμο. Αφήστε που η ιστορία επίσης μας διδάσκει ότι ακόμα και ο πιο απλός υπολογιστής, όσο και αν προσεχθεί στην παραγωγή του, ενδέχεται να έχει ένα ικανό αριθμό bugs και λαθών!

Στην περίπτωση τώρα του Tramiel, αν δεχτούμε τα παραπάνω ως "αξιώματα", παραδόξως βλέπουμε να συμβαίνουν μάλλον τα αντίθετα! Πώς είναι δυνατόν ένας τόσο έξυπνος και σκληρός επιχειρηματίας να χρεώνεται έως το λαιμό ρισκάροντας όλα όσα είχε μαζέψει αυτά τα χρόνια, στηριζόμενος σε ένα computer των έξι μηνών, φτιαγμένο στο πόδι; Πώς είναι δυνατόν να δρα τόσο παρορμητικά, υιοθετώντας ένα απαράδεκτα παράτολμο σχέδιο, που σύμφωνα με τους νόμους των πιθανοτήτων, ενδέχεται να κατέληγε σε ένα αδοκίμαστο και βεβιασμένο προϊόν, που εξαιτίας των προβλημάτων και της έλλειψης χρόνου, θα τον οδηγούσε με μαθηματικό τρόπο κατευθείαν στη χρεοκοπία; Πώς σκέφτηκε ότι μπορεί να φτιάξει από το μηδέν ένα νέο υπολογιστή, χωρίς καλά-καλά να έχει βρει μόνιμη στέγη επάνω από το κεφάλι του, και χωρίς να έχει δημιουργήσει ακόμα τη νέα του εταιρία;

Πώς μια τόσο ασύνδετη και ετερόκλητη ομάδα (όπως αυτή που δούλεψε στον ST) πέτυχε εκεί που τόσοι άλλοι απέτυχαν; Πώς γίνεται κάποιοι που δεν είχαν συνεργαστεί ποτέ στο παρελθόν μεταξύ τους, μεταφερόμενοι σαν τους "τσιγγάνους" εδώ και εκεί, και στεγαζόμενοι στη πρώτη άθλια ενοικιαζόμενη "τρώγλη", να σχεδίασαν (από το μηδέν) μέσα σε λίγους μήνες ένα τέτοιο σύστημα; Πώς γίνεται ο ST των λίγων μηνών να παρουσιάζεται τόσο εντυπωσιακά (τουλάχιστον σε όσα "έβλεπε η πεθερά") "Bug Free", ενώ συστήματα με μεγαλύτερο διάστημα "επώασης" να καταποντίζονται από τα λάθη τους, παρασύροντας στο ναυάγιό τους και τις εταιρίες που τα έφτιαξαν;

Με μια πιο προσεκτική ανάγνωση των γεγονότων, η απάντηση ίσως να βρίσκεται και σε εκείνη τη μυστηριώδη μήνυση που δέχθηκαν τα τέσσερα (πρώην) ταλέντα της Commodore, και μετέπειτα δημιουργοί του Atari ST. Αν και κανείς δε μπορεί να γνωρίζει με σιγουριά τι ακριβώς είχε συμβεί, το μόνο βέβαιο είναι ότι η Commodore κατηγόρησε την Atari για κλοπή σχεδίων και εμπορικών μυστικών, με κάποιους να λένε ευθέως ότι ο ST αντέγραψε το νέο της (υπό σχεδιασμό) 16bit μηχάνημα, που άκουγε στο όνομα Commodore 900! Το C900 προοριζόταν να γίνει ένα UNIX workstation βασισμένο στον Zilog Z-8001, ιδανικό για CAD εφαρμογές, ενώ διέθετε ένα μονόχρωμο high resolution mode στα 72Hz! Από κουτσομπολιά μαθαίνουμε ότι τα δυο μηχανήματα είχαν "ύποπτες" ομοιότητες στον σχεδιασμό, που δεν μπόρεσαν όμως ποτέ να ταυτοποιηθούν, αφού τα περισσότερα σχέδια του C900 είχαν κάνει φτερά! Από παλαιότερη γνώση σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της MOS (και κατ' επέκταση της Commodore), γνωρίζουμε ότι κατά το σχεδιασμό των μηχανημάτων πολλές φορές εμπλέκονταν περισσότερες των μία ομάδων, ώστε να επιλέγεται τελικά το project που θα προχωρούσε καλύτερα: στην περίπτωση του C900 φαίνεται ότι ασχολήθηκαν τρεις ομάδες με τη μία από αυτές να ακολουθεί σχεδόν εξ' ολοκλήρου τον Tramiel στη νέα του Atari!

Στην υποθετική περίπτωση που οι κατηγορίες της Commodore θα είχαν βάση, τότε αυτομάτως η γένεση του ST θα αποκτούσε μια άλλη διάσταση, με πολλά από τα προηγούμενα ερωτηματικά να βρίσκουν τουλάχιστον μια αληθοφανή απάντηση! Αν υποτεθεί ότι ο Atari ST είχε φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο ολοκλήρωσης μέσα στην Commodore, τότε θα ήταν ευκολότερο να ολοκληρωθεί με το ίδιο ανθρώπινο δυναμικό, σε πολύ μικρό χρόνο στη νέα Atari. Βέβαια, στο σημείο αυτό, οι περισσότερο συνομωσιολόγοι θα αναρωτηθούν αν ο ST ήταν απλά μια τυπική υπόθεση αντιγραφής, ή  το αποτέλεσμα μιας συνειδητής κρυφής συνωμοσίας που επί μήνες δρούσε μυστικά στην Commodore!

Τα ερωτήματα που γεννιούνται και σε αυτή την περίπτωση είναι πάλι πολλά: πότε αποφάσισε ο Tramiel ότι θα έφευγε από την Commodore; Προετοίμαζε πολύ καιρό την έξοδό του; Είχε έρθει σε επαφή με συνεργάτες του βολιδοσκοπώντας τις προθέσεις τους; Υπήρχε περίπτωση κάποιοι μέσα στην Commodore, παράλληλα με την εργασία τους, να δούλευαν με εντολή του Tramiel και σε κάτι άλλο, μυστικό, περιμένοντας απλά ένα νεύμα για να παραιτηθούν και να τον ακολουθήσουν στη νέα εταιρία; Γνώριζαν οι γιοι του (που κατείχαν καίριες θέσεις) τις προθέσεις του πατέρα τους; Ενδιαφέροντα, παρά το συνομωσιολογικό του χαρακτήρος τους ερωτήματα, που πιθανότατα δε θα απαντηθούν ποτέ…

Atari Japan.

Για όσους αρέσκονται στο να αναζητούν στοιχεία σχετικά με τις καταβολές των ST, μια ακόμα ανεξερεύνητη πτυχή της δημιουργίας τους αποτελεί και ο ιαπωνικός παράγων! Ήδη από την εποχή της Commodore, ο Tramiel έδειχνε μεγάλη εμπιστοσύνη στο ιαπωνικό του τμήμα, που με την απόδοση και τη μεθοδικότητά του, τον έβγαζε πάντα "ασπροπρόσωπο"! Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του VIC-20, που έχοντας τελματώσει επί αμερικανικού εδάφους, έκανε τον Jack να αποσύρει υποτιμητικά τις ομάδες της MOS από το project, δίνοντας το μισοτελειωμένο πρωτότυπο στους Ιάπωνες για να το συνεχίσουν στη χώρα τους! Ο Yash Terakura μαζί με τον Tony Tokai, φόρτωσαν εκείνη την ημέρα ένα πρωτότυπο VIC στο Pet Jet του Tramiel και πέταξαν κατευθείαν για την Ιαπωνία! Μέσα σε λίγο χρόνο (και αφού το έκαναν κυριολεκτικά φύλλο και φτερό) μελέτησαν την πλακέτα, τεκμηρίωσαν το layout των κυκλωμάτων, και επανασχεδίασαν το πρωτότυπο, ακολουθώντας την αρχική ιδέα της MOS. Σύντομα, η ιαπωνική έκδοση του VIC-20 ήταν έτοιμη, χαροποιώντας τον Tramiel και σκορπώντας αμήχανα ειρωνικά χαμόγελα εδώ και εκεί…

Ιαπωνικό CAD printout του Atari  260ST!

Αν και αρχικά η δουλειά των Ιαπώνων είχε να κάνει κυρίως με τα γνωστά calculators, εντούτοις, μετά την κατάρρευση της αγοράw τους, ο Jack αναβάθμισε το ρόλο τους, βάζοντάς τους και στο "παιχνίδι" των computers, προετοιμάζοντας εντατικά την αμερικάνικη εισβολή του στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου. Ήταν επίσης κοινό μυστικό ότι οι Ιάπωνες ανήκαν (μέχρι τέλους), στα πιο πιστά τμήματα του Tramiel, λογοδοτώντας απευθείας μόνο σε αυτόν, ακόμα και κατά τα τελευταία του χρόνια στην Commodore, όταν οι αρχιμηχανικοί του έδειχναν να μην τον ακούν όπως πρώτα! Μετά την έξοδο του Jack από την Commodore, ο Taro Tokai (πρώην επικεφαλής της Commodore Japan) τον ακολούθησε, καταλαμβάνοντας την ίδια θέση στη νέα εταιρία!

Εύλογο είναι να υποθέσει κανείς ότι μετά από μια τόσο δοκιμασμένη σχέση, η Ιαπωνική συνεργασία θα συνεχιζόταν και στα χρόνια της Atari. Αν αναζητήσει κάποιος στοιχεία ιαπωνικής συμβολής στον σχεδιασμό του Atari ST, θα εντοπίσει μια σειρά από ιαπωνικά CAD printouts και schematics του μηχανήματος, που αποδεικνύουν ότι οι Ιάπωνες ενεπλάκησαν ενεργά σε αυτήν, χωρίς εντούτοις να έχει αποσαφηνιστεί αν ο ακριβής ρόλος τους σχετιζόταν με το σχεδιασμό ή απλά με την παραγωγή. Αν κοιτάξει κανείς τα πρώτα service manuals των μηχανημάτων θα διαπιστώσει ότι έχουν εκδοθεί από την Atari Japan, ενώ πολλές επιλογές στον τομέα του hardware προέρχονται επίσης από ιαπωνικές εταιρίες. Ψάχνοντας παλιότερες συνεντεύξεις του Tramiel θα ανακαλύψουμε ότι είχε αναφέρει,  σε παλιότερο χρόνο, ως τόπο κατασκευής των νέων computers την Ιαπωνία (σ.σ. πιθανότατα να εννοούσε ότι θα κατασκευάζονταν στην Taiwan για λογαριασμό της Atari Japan).

Αν δεν κοιτάς εκεί που θες να πας, θα πας εκεί που κοιτάς...

Φεύγοντας από μια Commodore που άρχισε να φλερτάρει όλο και περισσότερο με την ακριβή business κατηγορία, ο Tramiel κατάφερε να αναθερμάνει ξανά το παλαιό του δόγμα, ρίχνοντας στην αγορά την "ακριβότερη" τεχνολογία στην χαμηλότερη τιμή! Το χρονικό σημείο που ο ST βγήκε στην παραγωγή ήταν κομβικό, αφού πρακτικά ήταν ο πρώτος 16bit computer ευρείας κυκλοφορίας για τους κοινούς θνητούς! Ανάμεσα σε πολλές πρωτιές, ο ST ήταν το πρώτο personal computer που πρόσφερε standard έγχρωμο GUI, ενώ αργότερα έγινε και ο πρώτος personal computer που ανακοίνωσε μονάδα CD-ROM. Τον Ιανουάριο του 1986, η Atari θα εμφανίσει τον 1040 STF, τo πρώτο personal computer με μνήμη 1MB κάτω από $1000 (για να μην πούμε το πρώτο κάτω από $2500!).

Στο απόγειο της δόξας του, το γερμανικό περιοδικό CHIP τον εξέλεξε δυο φορές ως τον "computer της χρονιάς"! Αν και μέχρι σήμερα είναι άγνωστος ο ακριβής αριθμός μηχανημάτων που πωλήθηκαν ανά τον κόσμο, κάποιοι μιλάνε για έξι εκατομμύρια κομμάτια, με τετρακόσιες έως εξακόσιες χιλιάδες να έχουν πωληθεί μόνο στη Δυτική Γερμανία! Το νούμερο, αν και φαντάζει υπερβολικό, εντούτοις, και κατά το ήμισυ να είναι σωστό, είναι εντυπωσιακότατο. Ο ST τελικά τα κατάφερε και έσωσε τη χτυπημένη από τη μοίρα Atari, ξαναγυρνώντας την (μετά από χρόνια) στην κερδοφορία!

Αν και το ξεκίνημά του φάνηκε αρχικά πολλά υποσχόμενο και ελπιδοφόρο, παρόλα αυτά ο ST δεν κατάφερε να κυριαρχήσει στο παγκόσμιο computing: λίγο το όνομα Atari που είχε ταυτιστεί με τα παιχνίδια, λίγο κάποια λάθη και παραλήψεις στην υποστήριξή του (στην Αμερική ήταν μηδαμινή), έκαναν  αργότερα δύσκολη την αντιμετώπιση κάποιων… αρρυθμιών! Η αδυναμία της Atari να επιβάλει έγκαιρα στους κατασκευαστές software κοινούς κανόνες τυποποίησης, δεν επέτρεψε στην βιβλιοθήκη προγραμμάτων του ST να απαλλαγεί έγκαιρα από τα δεκάδες διαφορετικά πρότυπα και formats που δεν ευνόησαν τη δημιουργία ενός ασφαλούς παραγωγικού περιβάλλοντος. Χωρίς  επίσης την ύπαρξη (από την αρχή της ζωής του ST) της "διαλειτουργικότητας" στο λογισμικό, χάθηκε πολύτιμος χρόνος έναντι του ανταγωνισμού. Για να καταλάβετε πόσο σημαντικό πράγμα είναι αυτό, η (με τα σημερινά δεδομένα) αυτονόητη μεταφορά δεδομένων από ένα spreadsheet της αρεσκείας σας, στον αγαπημένο σας word processor, και από εκεί κατευθείαν στο σχεδιαστικό σας πρόγραμμα, θα μπορούσε τότε να καταντήσει μεγάλος πονοκέφαλος, για να μην πούμε ότι θα ήταν αδύνατη! Αν ρίξει κανείς μια ματιά στο αντίπαλο στρατόπεδο του Mac, θα διαπιστώσει ότι εκεί τα προγράμματα ήταν από την αρχή φτιαγμένα με γνώμονα τη διαλειτουργικότητα, προσφέροντας στο "μήλο" μια πιο σωστή ανάπτυξη του software και ένα σοβαρό προβάδισμα προς την επαγγελματική χρήση…

Χωρίς επίσης να γνωρίζει κανείς ακριβώς το γιατί, ο ST δεν κατάφερε να προσελκύσει τις πολύ μεγάλες εταιρίες software που θα τον βοηθούσαν να εδραιωθεί σαν business υπολογιστικό σύστημα. Το 1988 η Microsoft, ενώ αρχικά έδωσε την ελπίδα ότι με το "Microsoft Write" θα άρχιζε μια νέα εποχή για τον ST, ατυχώς η προσπάθεια αυτή δεν συνεχίστηκε, με την εταιρία να δηλώνει ότι "βγαίνει έξω" εξαιτίας της εκτεταμένης πειρατείας του μηχανήματος! Το software του Atari ST, αν και ήταν πραγματικά αξιολογότατο, δεν κατόρθωσε να βγάλει τον Atari από την εσωστρέφεια και να σπάσει τα στερεότυπα - πρότυπα των PCs και των Macs. Πολλά επίσης παράπονα υπήρξαν κατά καιρούς ότι αρκετοί τίτλοι δεν ήταν της αναμενόμενης ποιότητας και δεν εκμεταλλεύονταν σωστά τις δυνατότητες του μηχανήματος. Αν και το Atari GEM απλούστευε υπερβολικά τα πράγματα, προσφέροντας ένα σύγχρονο περιβάλλον, μακριά από εκείνες τις απίθανες απομνημονεύσεις συνδυασμών πλήκτρων (που έπιαναν όλο το πληκτρολόγιο), παρόλα αυτά δεν ακολούθησε ποτέ ο αναμενόμενος αριθμός ports των δυνατών προγραμμάτων του PC.

Τέλος, μια ακόμα σκοτεινή πλευρά του ST, ήταν και το μέλλον του λειτουργικού του συστήματος (TOS). Η Apple έδωσε από την πρώτη στιγμή τεράστια σημασία στο λειτουργικό της σύστημα, ανανεώνοντάς το συχνά και προσθέτοντας του νέα χαρακτηριστικά και δυνατότητες. Μπορεί να ξεκίνησε με πολλά προβλήματα και ελλείψεις, αλλά είχε εξαρχής την ιδέα ότι το λειτουργικό και γενικά το software ήταν το κεφάλαιο που θα έπρεπε να διαφυλάξει ως κόρη οφθαλμού η εταιρία. Τα hardware χαρακτηριστικά, η έξτρα μνήμη, τα έξτρα πλήκτρα, τα χρώματα, η επεκτασιμότητα, χαρακτηρίζονταν ως περιττός πλεονασμός και πλάνη της ανθρώπινης ματαιοδοξίας! Το δόγμα Steve Jobs πρέσβευε, ότι η μόνη αληθινή επέκταση σε ένα computer, πρέπει να είναι το software, τελεία και παύλα!

Η Atari προσπάθησε να υπερκεράσει τον Mac με το δέλεαρ του ανώτερου hardware, αλλά μοιραία δεν συνέλαβε/εκτίμησε σωστά τη βαρύτητα του λειτουργικού συστήματος∙ χωρίς σαφές όραμα για το TOS και με μια Digital Research που (μετά τις μηνύσεις από την Apple) αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με το GEM, ο ST κατά κάποιο τρόπο απολινώθηκε από τα μελλοντικά updates του, κολλώντας πεισματικά σε εκείνη την πρώτη του έκδοση, μέχρι το τέλος της ζωής του!

To 1987 ο ST δέχεται και ένα επιπλέον χτύπημα, με την νέα τιμολογιακή πολιτική της εντυπωσιακής Amiga (Amiga 500), που με τις έξτρα hardware δυνατότητες στα γραφικά και τον ήχο της, αρχίζει να μπαίνει σε όλο ένα και περισσότερα σπίτια. Ο ST, που κάποτε είχε ως σημαία του τα πλεονεκτήματα της υψηλής απόδοσης και της χαμηλής τιμής, φαίνεται τώρα να δείχνει σημεία κόπωσης. Το hardware αρχίζει να μένει σταδιακά πίσω (ή έστω να μην εξελίσσεται επαρκώς), ενώ τώρα πρόβλημα αρχίζει να αποτελεί και η τιμή του. Τα επόμενα χρόνια οι (αντίστοιχης δυναμικότητας) IBM κλώνοι θα συνεχίσουν την πτώση τιμών και μαζί με την φθηνή πια Amiga 500 θα επιβληθούν ως οι επόμενες ορθολογικές επιλογές της αγοράς.

Περίπου τότε (1987), η Atari εγκαινιάζει και τη νέα της σειρά PCs, γεγονός που από πολλούς χαρακτηρίστηκε ως "λευκή πετσέτα", προδοσία και παράδοση. Το 1989 ο Shiraz Shivji (ο άνθρωπος που έφτιαξε τον ST επάνω στο τραπέζι της κουζίνας του) αποχωρεί από την εταιρία, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες! Είναι άγνωστη η αιτία που τον ώθησε στην έξοδο, όπως επίσης άγνωστο και αν τον ακολούθησαν άλλοι τεχνικοί. Είναι εύλογο να αναλογιστεί κανείς, ποιος να ήταν άραγε ο αντίκτυπος της έλλειψής του από τα επόμενα εξελικτικά βήματα του ST; Το 1993 η Atari θα διακόψει και επίσημα την παραγωγή του ST, κλείνοντας ένα μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας της. Όσοι τον έζησαν από κοντά, θα τον θυμούνται σαν ένα από τα δυνατότερα micros της εποχής του, που σηματοδότησε την αλλαγή των λειτουργικών συστημάτων και του software. Πέρα από τα χαρακτηριστικά, τις πρωτιές, τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα, η Atari κατάφερε να φτιάξει έναν πραγματικά διασκεδαστικό υπολογιστή, που σε καμία περίπτωση δεν απογοήτευσε τους χρήστες του! Για όσους δε τον γνώρισαν τότε, πίσω στην εποχή της μεγάλης παντοδυναμίας του, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κρύβει μέσα του ολόκληρη την ιστορία της Silicon Valley! Δεν είναι και λίγο να κρατάς στα χέρια σου ένα μηχάνημα με τη λάμψη μιας Atari, το δυναμισμό του Tramiel, με DNA της Commodore και ψυχή (του πρώτου κατασκευαστή OS για Personal Computers (CP/M)) της Digital Research! Μηχάνημα χωρίς προσωπικότητα, πάντως, μια φορά δε το λες!